Folk Tale

La troffa di la razza

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

Una vota si cunta e s'arriccunta ca cc'era un patri e 'na matri, ca avianu un figghiu sulu, chi si chiamava Vicenzu. Una jurnata, nun avennu chi vuscari nè chi manciari, lu patri ha dittu a Vicenzu: — «Lu sa' chi ti dicu, figghiu meu? jamuninni a minestra, ca nni la cucemu stasira.» 'Nca accussì ficiru. Camina, camina, tutta la campagna era comu un cozzu munnatu, senza mancu 'na cavulicedda, senza un finocchiu, senza 'na gira. Avianu caminatu du' migghia, senza truvari nenti, ed eranu stanchi ed amari: quannu Vicenzu vidi 'na bella troffa di razza, grossa ca cc'era di còciri pri du' jorna. La va pri scippari, e nun cci la spunta, tanta era forti chiantata; e chiama a sò patri. Si mettinu tutti dui a tira tu e tiru eu, e all'urtimu la troffa si scippa, lassannu un granni pirtusu 'n terra. Di stu pirtusu metti a nèsciri fumu, e 'mmenzu lu fumu sàuta comu fussi un saccu nìuru d'abbràciu. Chi è? chi fu? Avia nisciutu di ddà lu Patri-Drau.

'Nca comu lu Patri-Drau niscíu, iddi arristaru senza vuci pri lu spaventu: e lu Patri-Drau cci dissi: — «E bonu! nun vi spavintati, ca nenti vi fazzu. Eu vogghiu a Vicenzu, e lu vogghiu pri un annu, un misi e un jornu. Si tu (cci dissi a lu patri) a lu capu di l'annu, di lu misi e di lu jornu a tò figghiu lu canusci, eu ti lu dugnu; si nun lu canusci, s'arresta cu mia!» Lu patri, custrittu, appi a calari la testa. Lu Drau nni lu mannau, e prima cci dissi: — «Te' ccà sti ducent'unzi, ca ti servinu pri accurdari a tò mugghieri, e manciari pri un annu senza bisogna di nuddu.» E comu lu patri si nni iju, lu Drau sutta la botta canciau a Vicenzu, e lu fici addivintari puddicinu. Lu pigghiau ben pulitu, e lu purtau 'ntra 'na gàggia cu 'na gran quantità di puddicini, ca eranu tutti picciutteddi ca lu Patri-Drau avia canciatu comu fu cu Vicenzu.

Lassamu ad iddu e pigghiamu a lu patri. Quannu fici l'annu, lu misi e lu jornu, si sunnau un sonnu, e cci cumparíu lu figghiu e cci dissi: — «Patri, viditi ca lu Patri-Drau mi canciau e mi fici puddicinu: si mi vuliti scattivari, stati avirtenti di canuscìrimi 'mmenzu di tanti: pri signali vi dugnu, ca quannu vui mittiti la manu 'ntra la gàggia, eu vi satu supra la manu.»

Lu patri s'arrispigghiau, e si misi camina, camina, pri truvari la casa di lu Patri-Drau. Scippau la troffa di la razza, niscíu lu fumu, satau lu saccu níuru, e po' si fici Patri-Drau. — «Veni ccà, cci dissi lu Patri-Drau a lu patri; lu canusci a tò figghiu? è unu di sti puddicini di la gàggia.» Lu patri taliau, e s'affriggíu tuttu ca vitti ca li puddicini eranu bianchi tutti, e 'ncugnàru tutti, ma unu di chiddi cci satau supra la manu; e allura iddu dissi tuttu prijatu: — «Chistu è mè figghiu! chistu è mè figghiu!» Lu Patri-Drau arristau cu tantu di nasu, e cci appi a dari lu figghiu. — «Vattinni! cci dissi; vattinni e nun dubitari, ca ti jùnciu!»

'Nca s'hannu partutu patri e figghiu; e Vicenzu, ca avia turnatu omu, cci dissi a sò patri: — «Patri, nenti cci avemu a purtari a la ma'? Eu haju la fataciumi: viditi ca mi fazzu cani, e fazzu 'na pocu di caccia: viditi ca âmu a 'ncuntrari 'na pocu di cacciatura, e vui mi cci vinniti ducent'unzi, e li purtati a mè ma'. Dati a cura però, ca m'aviti a vìnniri francu lu cuddaru, masinnò nun pozzu turnari.» Accussì fici. Si fici cani, e misi a pigghiari lebbra e cunigghia a nun pò cchiù, e poi gaddazzi, e palummi sarvaggi, e pirnici, e purtava a lu patri. Lu patri, accussì beddu carricatu, 'ncontra 'na pocu di cacciatura, tutti Principi e Baruna e figghi di Re, cu 'na guardia tanta di cani; ed eranu dispirati ca nun avianu pututu pigghiari nuddu pizzuddu di caccia. Vidinu a lu patri di Vicenzu accussì carricatu di caccia: — «Cumpari, e comu l'aviti fatta tutta sta caccia?» — «Signuri, cu stu canuzzu.» — «Oh, lu gran cani! lu vuliti vinniri?» — «Signuri, nun mi nni purria dispisari: ma pirchì a lor signuri li rispettu, mi dassiru ducent'unzi, francu lu cuddaru.» — «Uh! mi cridennu chi era! dicinu chiddi: pri un tintu cuddàru! — Tini', ccà cc'è lu cuddàru, e ccà cc'è ducent'unzi. Ora lu cani è nostru.»

Lu patri si nni iju cu li ducent'unzi, e li cacciatura si purtaru a lu cani. Mentri caccïavanu, lu cani curri appressu un cunigghiu e va a lu stracoddu. E comu junci ddà, dici: — «Cani sugnu e cristianu mi fazzu», e addivintau arrè Vicenzu. 'Nta lu stanti jùncinu li cacciatura stanchi e affannati: — «A tia, picciutteddu! vidisti un beddu cani accussì e accussi?» — «Nonsignura.» E chiddi sicutaru a curriri di ccà e di ddà, circannu lu cani. Vicenzu si nni iju a piscari a sò patri, e tutti dui si nni turnaru a la casa.

Doppu ch'avianu passatu 'na piccaredda di jorna, cci avia ad essiri 'na fera 'ntra un paisi di ddu vicinanzu; e Vicenzu cci dissi a sò patri: — «Lu sapiti, patri, chi haju pinsatu ? Ca mi fazzu cavaddu, e vui mi purtati a la fera, e mi vinniti ducent'unzi, francu lu crapistu; ma dati a cura! francu lu crapistu, masinnò arrestu cavaddu.» Accussì ficiru. Lu patri si purtau lu cavaddu a la fera. Ddà cc'era lu Patri-Drau, ch'avia vinutu pri vidiri si ddà cc'eranu di chiddi picciotti chi avíanu statu puddicini, e cci avíanu scappatu, e pri guadagnari grana si facianu armali. Iddu, lu Patri-Drau, 'ntoppa e 'ntoppa a Vicenzu, cu la forma di un beddu cavaddu, e lu canusci a lu 'stanti. — «Cumpari, quantu nni vuliti di stu cavaddu?» Dici lu patri: — «Ducent'unzi....» e prima di aviri lu tempu di diri francu lu crapistu, la Drau cci jetta un sacchettu di ducent'unzi e s'acchiappa lu cavaddu. — «Signuri, dici lu patri, francu lu crapistu eu lu vinnu!» — «Gnurnò, arrispunni lu Drau, ora è tuttu meu. Sta parola vui la duvìavu diri prima di fari lu nigoziu.» — «Ma, Signuri, sintissi....» — «Nenti! nenti!» E lu Patri-Drau si purtau lu cavaddu, o pri megghiu diri, a Vicenzu. Si l'ha purtatu a lu fùnnacu; ddà l'attaccau a 'na manciatura senza nè manciari, nè vìviri, e poi tiritimpiti e tiritàmpiti supra d'iddu cu un grussissimu vastuni: — «Cci penzi, Vicenzu, quannu mi scappasti? Eu sugnu lu Drau; e ora nun scappi cchiù, e la tò vita havi a nèsciri di li me' manu. Ti lu dissi ca t'avía a jùnciri!» E vastuniava di notti e di jornu, e lu tinía dijunu, ca ddu poviru cavaddu facía macari piatà a li stissi petri. Un mumentu ca lu Drau niscíu, lu funnacaru 'ncugnau a lu cavaddu, e nn'appi cumpassioni: — «Poviru armalu! si misi a diri: chi patruni sciliratu ti 'ncappau! Almenu cci vogghiu dari a vìviri, e cci lavu sti firiti di lu schinu.» Accussì fici, e lu 'ncugnau a la bivrâtura; e pri lavàrilu megghiu, cci livau lu crapistu. 'Ntra stu mumentu veni lu Drau: — «A tia dicu, chi fai! pirchì cci levi lu crapistu ? metticcillu subbitu!... «Ma mentri iddu curría, Vicenzu, ca nni 'ntisi la vuci, nun lu voli aspittari e dici: — «Cavaddu sugnu e ancidda mi fazzu;» — e si jetta dintra la funtana. Lu Patri-Drau allura dici puri: — «Omu sugnu e tència mi fazzu!» — e sàuta dintra la funtana e si metti ad assicutari l'ancidda. L'ancidda, quannu si vitti stanca: — «Ancidda sugnu, e vutùru mi fazzu!» e vulau cu 'na gran furia. E la téncia puru: — «Téncia sugnu e acula mi fazzu!» e si misi ad assicutari cu cchiù furia lu vutùru. La vutùru quannu si vitti quasi ca juntu, vidi 'ntra un àstracu la figghia di lu Re e dici: — «Vutùru sugnu e aneddu mi fazzu!» — e addivintau aneddu, e cadíu supra la fàuda di la Rigginedda. La Rigginedda, comu si lu vidi scuppari, metti a gridari tutta cuntenti: — «Chi bellu aneddu!» e si lu 'nfila 'ntra lu jiditu. Lu Drau in forma d'àcula avía puru calatu pri affirrarisi l'aneddu; ma comu si lu misi a lu jìditu la Rigginedda nun appi chi fari, e si nni turnau cu l'ali caduti.

Lassamu a iddu e pigghiamu a Vicenzu, ca era aneddu. La notti, mentri la Rigginedda era curcata: — «Aneddu sugnu e cristianu mi fazzu!» — e addivintau ddu beddu giuvini chi era. La Rigginotta si spavintau quannu lu vitti. Ma Vicenzu la fici cuitari, cuntànnucci la cosa com'era, e la notti durmeru 'nsèmmula. A la matina si fici arrè aneddu, e idda si lu tinía a lu jiditu. Idda però, la Rigginedda, scantànnusi ca qualchi sira sò patri si nn'avissi a'ddunari, e stannu sempri cu suspettu, cadíu malata. Comu cadíu malata, nuddu la sapía curari, ca nuddu sapía lu pirchì di la malatia. Vinni lu Padri-Drau nni lu Re, e cci dici: — «Maistà, vi la fazzu stari bona eu a vostra figghia: sulu chi m'aviti a fari dari l'aneddu chi havi a lu jìditu.» Lu Re accunsintíu. Ma la Rigginedda nu nni vosi sèntiri nenti: e a la notti cci cuntau tutti cosi a Vicenzu. — «Va beni, cci dissi Vicenzu, dunamìcci: ma sulu chi ti raccumannu, si mi vô' beni, chi quannu lu Drau stenni la manu, tu mi fai cadiri 'n terra, in cànciu di dàrimi a iddu.»

Nca comu vinni la 'nnumani, lu Drau fu prontu ddà, e addimannau l'aneddu. Idda, la Rigginedda, si lu leva di lu jiditu, e lu fa cadiri 'n terra. Comu cadíu, l'aneddu: — «Aneddu sugnu e granatu mi fazzu!» — e addivintau un granatu ruttu, cu tutti li còccia spargiuti ddà 'n terra. Lu Drau allura: — «Omu sugnu e gaddu mi fazzu!» — e si metti a cògghiri tutti li còccia di lu granatu. Nn'arristava l'ultimu còcciu; e mentri lu gaddu curría pri manciarisillu; — «Granatu sugnu e baddòttula mi fazzu!» e scattía pri la testa di lu gaddu, e cci surbi la midudda. Doppu si fici subitu omu, e cci dumannau la figghia a lu Re pri mugghieri.

Lu Re tistiava. Ma idda, la Rigginedda lu vulía, e lu matrimoniu si fici la stissa jurnata. A lu 'nnumani, 'na vota ca lu Patri-Drau era mortu, Vicenzu iju unn'era la troffa di la razza, trasíu dintra lu palazzu di lu Drau, e detti la libirtà a tutti li puddicini ch'eranu 'ncantati ddà. Dipoi s'ha pigghiatu tuttu lu massenti di li ricchizzi di lu Drau e si l'ha purtatu a lu sò palazzu.

Lassamu a iddu, cuntenti cu sò mugghieri, e pigghiamu a lu Riuzzu di un regnu vicinu a chiddu, ca era putenti e riccu senza fini. E stu Riuzzu vulía pri mugghieri a la Rigginedda chi si pigghiau Vicenzu. Ora, comu vitti ca nun la potti aviri, si pigghiau di currivu, e cu n'asèrcitu, ca cummigghiava lu Suli, iju a 'ntimari la guerra a lu Re, sòggiru di Vicenzu. Lu Re, 'na matina si susi, affaccia a la finestra, e vidi tuttu lu casteddu firriatu di surdati, chi già si priparavanu pri jittari li mura 'n terra. — «E comu facemu, Vicenzu? ca semu persi tutti!» Vicenzu cci dissi: — «Lassàti stari, ca cci penzu eu.» Si nni va nni la sò càmmara, e fa un circulu, e dici tri palori nìuri. — «Cumanna, cumanna!» — «Prestu! iddu dici: cumannu chi tutti li diavuli di lu 'nfernu vinissiru ccà a difenniri stu casteddu!» E subitu 'ntra 'na botta chiòvinu centumila diavuli, tutti cu birritteddi russi, mustazzi russi, occhi russi chi jíttavanu favàri di focu, e po' tutti nìuri, ca facìanu trimari la stissa terra, di lu scantu. Li surdati chi avìanu a dari l'assaltu, comu li vìttiru affacciari supra li mura: — «E cu' cci havi a 'ncugnari ddocu?» e si mettinu a curriri a la distisa, senza mancu vutàrisi. Lu Re stissu si spavintau tantu, ca mannau subitu pi paci nni lu sòggiru di Vicenzu. E accussì Vicenzu arristau dipoi Re, filici e cuntenti cu sò mugghieri, e nui ccà senza nenti.

Borgetto.


Text viewBook