Folk Tale

Lu Re di Spagna e lu Milordu 'nglisi

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

'Na vota cc'era un Re e 'na Riggina; stu Re e sta Riggina avianu unicu figghiu. Arrivannu a l'aitàti di dicidott'anni cci dici lu patri: — «Figghiu, lu tempu passa, la vicchizza accosta: pirchì 'un vi maritati? Si nui muremu, la riami a cui va?» Lu figghiu, ca sta cosa 'un cci sunava, cci dicía sempri: — «'Un è tempu, patri mio.» Lu patri sempri a l'aricchia: — «Figghiu, maritativi!..» tantu ca lu figghiu pi livarisillu di supra cci dissi 'na vota: — «Ora pirsuaditivi, patri mio, ca tannu io mi maritu, quannu attrovu 'na donna bianca comu ricotta e russa comu 'na rosa.» Lu Re sintennu accussì, tocca campana di Cunsigghiu: — «Signuri mei, lu Riuzzu si marita, ma voli 'na donna bianca comu ricotta e russa comu 'na rosa. Comu si fa?» — Si vôtanu li savii: — «Maistà, pigghiàti 'na pocu di 'Ngranni di Curti, ognunu un pitturi, cammareri quantu nni vonnu, e jissiru pi l'universu munnu 'n cerca di sta donna; all'annu, qual'è la megghiu picciotta lu Riuzzu si la marita.

'Nca si partinu sti 'Ngranni di Curti, ognunu un pitturi di chiddi mastrischi, cammareri quantu nni vòsiru: unu 'nt'ôn regnu, unu 'nta n'àutru. Una di sti 'Ngranni va a Spagna; trasi e trasi 'nt'ôn Spiziali e si metti a discurriri. Sapiti com'è: ddoppu du' jorna si pigghia amicizia; lu Spiziali si vôta: — «'Unca la bemminuta di vuàtri signuri?» — «Nuàtri vìnnimu, cci dici lu 'Ngranni di Curti, pi truvari 'na donna bianca comu ricotta e russa comu 'na rosa, ca la va circannu lu nostru Riuzzu pi maritàrisi.» — «Oh! e s'è pi chissu, ccà cc'è 'na biddizza rara, 'na picciotta veru bianca comu ricotta e russa comu 'na scocca di rosi. Ma a vidilla è forti, pirchì sta giuvina 'un affàccia mai. È figghia di genti caduti 'n vascia furtuna, e la sò facci 'un si canusci.» — «'Unca comu putemu fari pi vidilla?» — «Ora vegnu io.»

Lu Spiziali va nni la matri di la picciotta e cci dici: — «Signura, cc'è a la mè Spiziaria un pitturi, chi va facennu li megghiu facci di stu munnu; vurrissi fari lu ritrattu di vostra figghia; si diciti sì, cc'è quarant'unzi di cumprimentu.» La matri, ch'era 'n circustanzi, cci lu dissi a la figghia, la figghia si pirsuasi: eccu ch'acchiana lu pitturi, lu 'Ngranni di Curti (pirchì chissu era lu patto), e lu Spiziali.

Quannu lu pitturi la vitti, dissi: — «È cosa bona!», e misi a fàricci lu ritrattu. A la finuta, si nn'ha jutu; appi 'na càmmara nni la casa di lu Spiziali, e accussì difiníu stu bellu ritrattu. Lu 'Ngranni ha jutu nn'òn arginteri, si l'ha fattu ligari d'oru, si l'attaccò a lu coddu, e partíu pi lu Regnu 'nzèmmula cu lu pitturi. Salutau lu spiziali: — «Arrivirèricci: spiramu ca la cosa arriniscissi.»

Vinni l'annu quannu fu ura di l'udienza, lu Riuzzu accuminzò a vìdiri li ritratti. All'urtimu si susíu stu 'Ngranni di Curti; dici: — «Maistà, si stu ritrattu 'un vi piaci, donni pi vui nun cci nn'è.» — «Oh chi bellu ritrattu! dici allura lu Riuzzu. Si la facci assimigghia a la pittura, è 'na gran facci!»

Subbitu ha fatto fari dudici àbbiti cu la sò pittinatura, pigghia li megghiu carrozzi di lu Palazzu, e li fa pàrtiri pi jiri a Spagna a pigghiari a sta picciotta. Lu 'Ngranni di Curti la prima cosa, iju nni lu Spiziali. La cuntintizza di ddu Spiziali fu 'na cosa granni. Hannu passatu nni la Signura. — «Signura, vostra figghia havi a essiri spusa di lu Riuzzu di stu 'Ngranni di Curti. Vostra figghia si la miritava sta sorti; idda è 'na santaredda; vui l'aviti saputu 'nsignari. Ora sapiti chi s'havi a fari? Vostra figghia havi a passari nn'ôn palazzu chi cci ha fattu priparari lu Riuzzu, pi 'struìrisi, e 'mparàrisi tutti sorti di lingui.» La matri comu 'ntisi stu discursu, cci affacciaru li lagrimi pi la tinnirizza. La figghia, obbidienti, passò a lu palazzu; e ddà si misi a studiari. La picciotta era bona di ciriveddu; a li quattru misi niscíu 'struita di tuttu puntu. Comu niscíu, si maritò pi prucura cu lu 'Ngranni di Curti, e partíu pi lu Regnu di lu Riuzzu. Lu Spiziali appi un gran cumprimintuni. L'avvisu datu: lu Riuzzu munta a cavallu, e cci va a lu 'ncontru.

Comu vitti sta gran giuvina, smunta di cavallu e si menti 'n carrozza cu la Rigginedda. Figurativi lu preu! Comu la soggira lu vitti, cci piacíu assai; cci fici un sangu spavintusu; s'arritira lu figghiu, e cci dici a l'aricchia: «Figghiu mio, juncisti unni avivi a jiri. Mi nni piaci di sta picciotta la castità chi havi 'nta l'occhi.»

Menti pi mia: Sta Riggina avía n'àutru figghiu; ed era lu figghiu granni, ca era lu 'Mperaturi di lu Brasili; ma comu era luntanu; mancu nni facía discursu.

Sta Rigginedda facía 'na vita di 'na santa; sempri chiusa 'nta li so' càmmari, senza mancu affacciari lu nasu. Poi si vulía bèniri cu sta sòggira comu lu palummu e la palumma; cosa rara, pirchì li soggiri e li nori calàru di lu celu sciarriati. Ma, comu Farfareddu va circannu di 'nfilarisi 'nta l'ogghialòru, 'na jurnata la soggira cci dici a la nora: — «Figghia mia, pirchì stai sempri accussì; affaccia a lu fnistruni, e pigghia tantìcchia d'aria.» La picciotta, obbidienti, affacciò. Comu affàccia, cu' passa? un Milordu 'nglisi. Stu Milordu 'nglisi cci jittò l'occhi di supra, e 'un cci li livò cchiù. La picciotta si nn'addunò; trasi e chiuj lu finistrani. Lu Milordu 'un arriggíu cchiù, e accuminzò a tèssiri lu chianu di lu palazzu pi vidilla. 'Na jurnata cci 'ncugna 'na vicchiaredda pi la limosina. — «Vattinni, brutta vecchia; lassami stari!» — «Ma chi havi?» cci spija la vecchia. — «Vattinni, ca 'un l'hê diri a tia.» — «Ma vassía mi lu dici; cu' sa!» — «Chi haju? Haju, ca vogghiu vìdiri a la Rigginedda, e nun la pozzu vidiri.» — «E pi chissu si cunfunni, vassía? Vassía mi duna n'aneddu cu un domanti sulitariu, e lassassi fari a mia.»

Lu Milordu cci critti; cci ha accattatu l'aneddu; idda tinca tinca si nn'ha jutu a Palazzu. — «Unni jiti?» cci dici la sintinella. — «Haju n'aneddu di valuta ca lu pò accattari sulu la Rigginedda; vaju nni la Rigginedda.» Cci passanu la 'mmasciata; la Rigginedda la fici tràsiri. Comu idda vitti st'aneddu: — «Quantu vi l'hê pagari?» — «Triccent'unzi, Maistà.» — «Subbitu, pagàticci triccent'unzi a sta vicchiaredda, e deci unzi di cumprimentu.» La vecchia, cuntintuna, turnò nni lu Milordu. — «Chi ti dissi la Rigginedda?» cci spijò lu Milordu. — «Dici ca a n'àutri deci jorna mi duna risposta.» E s'assantucchiau li triccent'unzi.

A li deci jorna, la vecchia cci dici a lu Milordu: — «Io hê jiri nni la Rigginedda; ma comu, accussì cu li manu 'mmanu? Sapiti ch'aviti a fari: mannàticci un addrizzu di valuta.» Li Milordi si sannu: su' re senza curuna: ha pigghiatu e cci ha priparatu un addrizzu di granni valuta. La vecchia si lu pigghia e lu porta a la Rigginedda dicennu ca cci vulía vìnniri dd'addrizzu. Idda lu vitti: — «Bellu è: quantu vi l'hê pagari?» — «Mill'unzi, Maistà; pirchì siti vui.» — «Subbitu, pagàticci mill'unzi, e quarant'unzi pi cumprimentu a idda!» La vecchia s'acchiappa ddi dinari e curri nni lu Milordu. — «Chi ti dissi la Rigginedda?» — «Dissi: — «Nenti: cc'era sò soggira, e 'un mi potti parrari; ma lu cumprimentu si lu riciviu; e la simàna chi trasi, è cosa difinuta.» — «E pi la simàna chi trasi chi cci vurria purtari di cumprimentu?» — «Sintiti: l'aneddu cci l'haju purtatu; l'addrizzu, puru: ora sarría bonu purtàricci un bell'àbbitu.»

A la simàna chi trasíu lu Milordu cci ha fattu priparari lu cchiù bell'àbbitu chi s'avia vistu, e cci l'ha cunsignatu a la vecchia. La vecchia va, e va nni la Rigginedda. — «Maistà, si vinni st'àbbitu; lu vuliti accattari?» Comu idda vidi stu grann'àbbitu: — «Bellu, bellu! quantu v'hê dari?» — «Cincucent'unzi.» — «Dàticci cincucent'unzi, e vint'unzi di cumprimentu.» Comu la vecchia turnò. — «Chi ti dissi?» cci spijò lu Milordu. — «Dissi: — Tiniti 'na gran festa di ballu a lu vostru palazzu; 'mmitati lu Re e la Rigginedda, e accussi è finuta.» (Vidi sta sorti di vecchia quantu nni sapía cumminari!) Lu Milordu, cuntintuni, faci fari li gran priparativi; poi fici lu 'mmitu a lu Riuzzu. La Rigginedda si fici allèstiri l'àbbitu chi cci avia vinnutu la vecchia, si metti l'aneddu, l'addrizzu e va a la festa cu lu Riuzzu.

Lu primu ballu, lu Milordu iju a 'mmitari a la Rigginedda, pirchì si pirsuasi ca idda era di valuta 'ntisa. Idda comu vitti accussì, lu lassò 'n tridici e si iju a'ssittari a latu lu Riuzzu. E sempri facía accussì quannu lu Milordu la java a 'mmitari. Finíu la festa, e lu Riuzzu cci addumannau 'na billissima licenza a lu Milordu e si nni iju. Jamu ca lu Milordu 'un cci putía paci: — «'Unca l'aneddu l'avia misu (dicía lu Milordu); l'addrizzu l'avia misu, l'àbbitu l'avia misu: e cu mia 'un cci vosi abballari! E com'è sta cosa?!»

Li Rignanti a ssu tempu avianu custumi di stracanciarisi di paisani, e jiri a 'ttintari cafè cafè pi sèntiri zoccu dicianu li populi. 'Nt'ôn cafè di chisti, cu' s'attrova? lu Riuzzu cu lu Milordu. E lu Milordu dicia: — «Ora vidi sta gran cajorda di la Rigginedda! Ddoppu ca s'arricivíu n'aneddu, n'addrizzu e n'àbbitu mio, ca mi custàru lu sacciu io quantu, ora a la festa di ballu mancu mi vosi diri 'na parola!...» Comu lu Riuzzu 'ntisi sta cosa, unu fu e centu si fici: curri a Palazzu; nesci la spata e si jetta p'ammazzari a la mugghieri. La matri fu guagghiarda: si cci jittò 'nta lu menzu, e cci livò a sò nora di davanti. 'Un cuntentu di chissu, lu Riuzzu chiama un capitanu di bastimentu: — «Pigghiativi a sta cajorda (nnomu la Rigginedda 'un n'appi cchiù), purtativilla fora fora; quann'è ddà, ammazzàtila, livàticci la lingua e purtatimilla!» Lu capitanu si pigghia a sta mala vinturusa, e parti. La soggira, ca nni niscía foddi pi sta nora, 'un appi cori di diricci nenti; si spartèru.... E tutti chiddi chi 'ntìsiru sta cosa, si mìsiru a chianciri. Lu capitanu avia un cani a bordu; ha fattu ammazzari stu cani; e cci ha livatu la lingua; sta lingua l'ha salatu. Ddoppu li gran camini, lu bastimentu pigghiò terra, e lu capitanu lassò ddà la povira Rigginedda, e 'nzèmmula cci lassa li gran pruvvisti di manciari e di robbi. Iddu sicutò li so' camini; idda arristau ddà, arricuvirànnusi 'nta 'na grutta.

Passannu tempu li pruvisti a sta puviredda cci jàvanu finennu; 'na jurnata di chisti passa 'na fragata. Idda fa signali, pi falla 'ncugnari. Lu capitanu di la fragata si nn'adduna: — «Pùggia!» e puggiàru. — «E vui Signura, ccà?» — «Ccà, signuri capitanu. Io viaggiava supra un bastimentu; si persi lu bastimentu, e mi sarvai io sula ccà.» Lu capitanu di la fragata si la pigghia e si la 'mmarca; poi cci dici: — «Unni jamu signura?» — «Si vi piaci, a lu Brasili, ca cci haju certi parenti mei.» E si misiru a la vila pi lu Brasili. Prima d'arrivari, dici idda: — «Capitanu, io vurría fattu n'àutru favuri di vui: vurría essiri vistuta d'omu, ca d'allura 'un mi vogghiu fari accanusciri di li me' parenti.» Lu capitanu l'ha fattu stracanciàri; idda si tagghia la chioma di li capiddi; bedda cc'era, paría un cavalirottu veru. Comu scinníu 'n terra, accuminzò a caminari; guarda, e vidi 'na banca di Nutaru: — «Signuri Nutaru, mi vurrìssivu pi giuvini?» — «Gnursì!» e si la pigghia. Lu primu survizzu chi lu Nutaru cci duna a fari, 'nta un mumentu idda cci lu fa. Lu Nutaru allucchíu; n'àutru survizzu cchiù sfirniciusu di lu primu: la stissa cosa; 'nsumma stu Nutaru, ammiratu ca avía stu giuvini ca pincía aceddi 'nta l'aria. Lu Nutaru cci accuminzò a dari dudici tarì lu jornu. Stu Nutaru avía 'na figghia; pinsau: — «Ora cci la dugnu a lu mè giuvini.» E cci lu dissi a lu giuvini. Putía essiri mai lignu e lignu? Lu giuvini cci dissi: — «No pi ora, signuri Nutaru; lassatimi fari li me' avanzi, e poi tantu piaciri.»

La nnomina di stu picciottu si passau; lu mannàru a chiamari di (da) la Sigritaria Riali. Lu giuvini si va a prisenta. Lu Sigritariu cci duna a cupiari 'na carta; 'nt'ôn mumentu sta carta fu allistuta. A cu' cci vinni a l'aricchia la gran nomina di stu Sigritariu? a lu 'Mperaturi, ca cci vinia cugnatu. — «Facitilu vèniri, dici lu 'Mperaturi, ccà a stu giuvini!» Comu lu 'Mperaturi lu vitti, cci fici un geniu granni e si lu pigghiò pi Bracceri. Stu Bracceri si 'mpalazzau, e a lu 'Mperaturi cci niscèvanu li ciriveddi pi iddu.

Lassamu a iddi e pigghiamu a lu Riuzzu. Passannu la prima rabbia, chistu si pintíu di zoccu avia fattu. — «E cu' sa s'era 'nnuccenti! Ah! mugghieri mia, comu ti pirdivi! E ora chi nn'è di tia ?Ah! mugghieri mia, ch'haju statu birbanti!» E sempri facennu accussì, niscíu foddi. A stu puntu la Riggina granni s'assetta a tavulinu e scrivi a sò figghiu lu 'Mperaturi di Brasili, dicennu chi già sò frati è comu un foddi e li populi si vonnu rivutari: «viniti pi 'na pocu di jorna.» Sta littra iju nni li manu di lu 'Mperaturi; lu 'Mperaturi si misi a chianciri. — «Bracceri, cci vuliti jiri vui nni mè frati? Vi dugnu carta bianca.» Lu Bracceri dissi sì: si pigghia la gran sirvitù, du' belli vascelli, e parti. La distanza cc'era; ddoppu tempu, arriva. — «Lu Viciarrè vinni! — Lu Viciarrè vinni!» gridavanu tutti li genti. Sarviàta; junci, e scinni. La Riggina lu va a pigghia cu grann'onuri comu s'avissi statu sò figghiu 'n pirsuna. — «A pedi di vostra Maistà!» cci dici lu Viciarrè. — «Bemminutu! Viciarrè!» cci arrispunni la Riggina. — «Maistà, dici lu Viciarrè, prima d'aggiustari l'àutri cosi, aggiustamu li vostri populi.» — E ddocu accuminzò a livàrisi di supra li tanti cosi attrassu chi cc'erano: e li populi cuntintuni ca avianu a stu Viciarrè. 'Na jurnata cci dici lu Viciarrè a la Riggina: — «Ora, Maistà, dicitimi comu va st'affari di sta nora chi pirdistivu.» La Riggina cci cuntò di lu primu sinu all'urtimu: lu Milordu, lu discursu di lu cafè, la partenza di sò nora, e tuttu; e comu cci cuntava sti cosi, l'occhi si cci jinchìanu di lagrimi. — «Ora beni, cci dici lu Viciarrè: ora pinsamu a sta cosa. Mannamu a chiamari a stu Milordu chi fu causa di tutta la vostra ruina.» Veni lu Milordu; all'udienza! — «Milordu, (quannu si lu vitti davanti cci dissi lu Viciarrè), ccà si cula l'oru; comu va lu fattu vostru cu la Rigginedda?» Lu Milordu cuntò lu tuttu comu cci avía passatu, senza livàrinni nè mittìrinni. — «Ma vui, Milordu, cci parràstivu mai cu sta giuvina?» cci dici lu Viciarrè. — «Mai.» — «E li robbi cci li dàstivu vui di manu e manu?» — «No: la vecchia.» E la soggira, la Riggina, ch'attintava; e lu Re ddà vicinu, ancora menzu 'ntuntarutu. — «E sta vecchia chi vi fici sti favuri è morta o viva ?» cci spija lu Viciarrè. — «Pò essiri ch'è viva.» — «Ebbeni, chiujiti a stu Milordu 'nta 'na càmmara,» ordina lu Viciarrè a li so' sirvituri; e mannò pi la vecchia. Ordini di Viciarrè: la pulizia l'attruvò la vecchia.

— «Dimmi, bona vecchia: comu iju l'affari di li robbi chi vinnisti a la Rigginedda?» E la vecchia sbummicau di lu primu sinu all'urtimu. — «E dimmi, vicchiaredda mia, tu cci purtasti mai 'na 'mmasciata a la Rigginedda?» — «Mai, Viciarrè.»

A lu Riuzzu ch'era ddà prisenti cci vinniru bottu 'ntra bottu li senzii. — «Ah! mugghieri mia, ca muristi 'nnuccenti! Ah! mugghieri mia, ca muristi 'nnuccenti!» — «E zittìtivi, Maistà, ca forsi cc'è rimèddiu!» cci dici lu Viciarrè a lu Riuzzu. — «E chi rimèddiu cci havi a essiri, ca la Rigginedda è morta!» — «Ah! mugghieri mia, comu ti pirdivi!...» Lu Viciarrè trasi 'nta 'na càmmara, si vesti di dda Rigginedda chi era, si menti la chioma di li capiddi chi s'avia tagghiatu, e s'apprisenta a la soggira, a lu Riuzzu e a tutti l'àutri. Comu la Riggina la vitti: — «E vui cu' siti?» cci dici. — «Comu! 'un mi canusciti? Io sugnu vostra nora, la mugghieri di lu Riuzzu.» Nni vulìstivu cchiù? Lu Riuzzu turnò 'n sènzii: si cci affirrò a lu coddu: e ddocu strinci e vasa, strinci e vasa. La sintenza lu Viciarrè l'avía datu: la vecchia abbruciata, e lu Milordu 'nglisi a la cullittina, e si fici càuda càuda.

La Riggina granni scrissi a sò figghiu lu 'Mperaturi di Brasili, cuntànnucci la cosa: e chiddu ancora dici: — «Figghioli, lu mè Sigritariu era fimmina, mè cugnata, e io 'un nni sapía nenti!» Chiamaru a lu capitanu, e lu ficiru 'Ngranni di Curti, e a tutti li marinara cci detti a tutti li granni avanzamenti.

Tutti arristaru filici e cuntenti

E nui ccà chi nni munnamu li denti.

Palermo.


Text viewBook