Asnumanta

Huk arrieros hamusqa. Hinaspa arrieroqa puñunku. Puñuykuqtinkus riyatata lliwta mikhurqapun. Hinaspa waqaykuspa hina purinku. Mana ni imapi kuka karganan kanchu. Chunka iskayñiyuq mulapitaq kanku chayqa, mana ni imapi kuka kargananku kanchu. Hinaspas waqaykuspa purinku.

Asnus chaypi kashan.

-Imamanta waqanki? Ama waqaychu. Huk tercio borrahi q'achuta aparqamuway, imbitamuway, ñuqa aparqamusqayki riyataykitaqa, nispas nin.

Hinaspa aparqamunkus arrierokunaqa pastuta, q'achuta. Chayqa chaytas qaraykunku. Mikhuyta tukurquspas nin:

-Kiwnatataq p'isqarqapuwaytaq, nispa.

Kiwnata p'isqarqapunku. Chayqa ninrinman, ñawinman, sinqankunaman, sikinman lliwta khayna p'isqawan llusirqunku. Chaywan llusirqusqas aqna pasan.

Aqna maypichus atuqpa wachasqanta, wasinta rikun, chaytas chayarqun. Chaypis larunman wikch'urqukun asnuqa. Hinaspa asnu wikch'urayashan. Qunqayllas Pascualchaqa muyurqamun.

-A! kaypi wañurqusqa Mariano! Tayta Mariano kaypi wañurqapusqa! kayllamantañaqa wasillanchismanña aswan aysarqapusunchis. Parihukunata apamuychis, cabrestuta chaykunata apamuychis, llipinta. Chaywan llipinchis t'iqirqukuspanchis aysaykakapusunchis sasaraq hamunanchispaq kanmanpas, nispas.

Chayqa llipintas chay parihukunata aparqamunku, chay riyatakunata. Chaysi chaywan qaqata t'iqiykukunku. Hinaspas machu atuqqa nin:

-T'iqikuychis llipiykichis!

Paya atuqpas t'iqirqukunsi.

Tiqiykukuspas hina kashanku. Chaysi uña atuqqa rikurqusqa.

-Ñawinmi, papáy, "lipuq lipuq" nishan. Sikinpas, papáy, "murmutíq murmutíq" nishantaqmi, nispas nin. "T'ir t'ir" nishanmi, sikinpas, nispas nin.

Hinas paykunaqa:

-T'iqikullaychis! Ñataq kayqa unayña wañurqusqapas. Ña ch'isñaña ch'isñarqusqapas. Sikinmanpas qallunpipas kayqa ñataq kashanñá.

¡T'iqikuychis! ¡Kayqa!

Mana kriyinchu payqa. Hinaspas:

-Ña qallunpipas kayqa, ñawinkunapipas ña ch'isñapas ch'isñarqusqaña. Ña kuruña kayqa qallaykushanku, tukurqapushanmanña karqan riki, nispasyá nishanku.

Hinaspas: -¡Rikuyyá! ¡T'iqikuyyá!

T'iqikuqtinkus t'iqirqarikunku. Chaysi chutarinku.

-Haaas! pampanta tayta Marianotaqa aysanku.

-Atishanchisña, atishanchisña, fuerzachakuychis! Astawanpas allinta t'iqikuychis llipinwan! nispa.

Llipinwan t'iqiykukunku. Chayqa uña Pascualchaqa:

-Papáy, "t'ir t'ir" nimushanmi sikinqa, papáy, nispa. "Murmutíq murmutíq" nishanmi sikinqa, uhitinqa, nispas nishan. Ñawinqa "lipuq lipuq" nishanmi, nispas nishan.

Mana kriyinchu. Hinaspas qunqaylla Mariano sayarirqamuspa:

-Hawchis! Hawchis! Hawchis! Hawchis! chinkaykun. Q'irtir! Q'irtir! Q'irtir! Q'irtir! hayt'apakuspa hayt'apakuspa chayarqachin wañusqallataña.

Cabrestuntinta parihukunantinta, llipinta chayarqachipun arrieroman asnuqa. Chayraqsiyá chaypi kargaykukuspa ripunku. Chaylla chay.