Chaskimantawan almamantawa

Aqupiyapis huk chaski kasqa. Ñawpaqqa mana karru kanchu ni tren kanchu. Chakillapi papel apana, q'ipina. "Chaski" sutin. Chaskita ruwashanku. Hinaspas wiraqucha gobernadorqa nin:

-Papáy, kunan Qusquta apaykunki kay papelta. Paqarinmi kunan kaypi entregawanki huk papel apamusqaykita, nispa.

Chayqa warmintaqa ninsi chaskiqa:

-Hank'ata hank'arqapuway, mikhunata wayk'uykurquy. Imaynatapas asta Sewara chakakamallapas uraykusaqchá riki killapiqa pasaykuspa. Chaymanta paqarinñachá riki Qusquman chayaykurqusaq. Imaynatataq kunan paqarillanpaqchu kutimusunman? Kumpaña kashanman kunan tuta purirqunaykupaq chayqa, kumpañantinqa tutapiqa, chirillapiqa awansakuntaq!

Pasaykamun wasinmanta mikhurquspa, papelta gobernador entregamun. Entregarquqtinqa chayta apaykukuspa pasaykamun.

Chayqa Aqupiya kantupiqa Taytacha kashan Santa Veracruz. Chaypis resarqukushasqa runaqa.

-A, runapas purikushasqaraqtaqmá! Uraykusaqraq asta Sewara chakakama, nispas nin.

Sewara chakakama uraykurquspaqa chaymantaqa awansarqusqa. Chayqa chay urachata rishaqtinsi ayparqun huk unquq Aqupiya runa. Hinaspaña wañuna serkapiñachá kashan. Uhuparikuspas chay runaqa achhuykurqun:

-"Mancharirqachiymanpas" nispan uhurikuspa aypaykamushayki, nispa. Maytan rishanki? nispas nin unquq runaqa.

-Qusqutan rishani, khayna kunan ratu warmiyman entregarqusqa papelta paqarillan entreganaypaq. Imamantaq qan rishanki "unqunmi" nisunkitaq? nispas chay runaqa nin chay unquqtaqa.

-Qhaliyarqapunin, kunanqa manan unqupunichu. Chaymi paqukuna niwanku "phaway, riy Qusquta, butikata, chaymanta hampita, medicinata rantikamunki, chaywanmi qhaliyapunki" nispan niwanku. Chaymi kunan ñuqapas tiraykurqushani Qusquta. Las ochopaqmi kunan chayanallay kashan Qusquman. Oficinakuna kicharayanqaña chayqa, hampitapas ñuqapas rantirqakamuspa kutirqampusaqraq, nispa.

-Chhaynaqa hakuyá taytáy, pasaykusunchis, taytáy. Ñuqapas khayna papelta apashani.

Chayqa haykumushanku. Tiraykamunku. Yasta Sewara chakapiña.

-Yasta kaypiña karqunchis. Tutaqa awansakunpuni puriyqa, nispa.

Sapanka inlisamansi haykun chay unquq runaqa:

-Resaykarqakamusunchis, haku!

Chay Kihanaman chayarqamunku. Resaykurqukunkus. Ch'isinsi runakuna purikushallanraq. Chayqa chayta haykumushanku, haykumushanku. Yasta Urkuspiña. Urkustaña haykuykushanku. Chaypiqa kasqan resaykarqakamunku. Chay punkullapitaq kashan inlisa, chayllapi chay runaqa resaykurqukusqa.

-Icha ch'akishasunkichu kanpas? nispas nin unquq runaqa.

-Arí, ch'akishawanmi, nispas.

Winkupi aqha wasimanta wisirquspa haywarimun. Kichaykurquspa haykusqa. Ukyarquspa pasanku macharqusqaraq. Pasaykushankus.

-Awir, kaypiña karqunchis! Chayqa puriyqa awansakunpuniyá.

Tuta tutapiqa, chiri chirillapiqa wayralla pasaykushanku. Chay Waruqpiñas. Waruqtaña haykushanku. Waruqtaqa kasqan inlisamanqa achhuykurqullanpuni, resaykarqakamullankutaq. Chayqa tiraykurqushanku, haykushanku. Chayqa kasqan muyurqullankutaq Andawaylillaspi. Resaykurqukunku. Chaypis yasta ch'isinchaña kashan.

-Icha chakiykichu ñut'uykarimunpas. Traguta rantiykarqapusqayki tumanaykipaq, nispa nin unquq runaqa.

Chawkiqa:

-Bueno, rantiykarqapuwaypasyá, nispas nin.

Rantiykarqapun. Butilla traguta haywarqamun. Tindatas kichaykukusqa. Haywarqamuqtin ukyaykuspa pasaykunku. Uasta Rumiqulqataña muyuykurqushanku.

-Taytáy, qanqa kayllataña haykurqamushanki Orpisaman. Orpisapiña suyarqamushanki. Ñuqa lukritaraq muyurqusaq, chaypi mañaykarqakamusaq, nispas pasallantaq altunta.

Paytaq karritiranta pasaykamushan. Orpisapis suyaykurqun. Chayqa tuparqunku.

-A, chhayna kaypiña karqunchis! Ratulla kunan chayaykurqusunchis, nispas chayaykurqunku.

Yasta Qusqu kantupiqa rumitas rawkharqukunku.

-Qan ñawpamunki chayqa, rawkharqunki ripunaykipaqqa. Ñuqa ñawpamusaq chaytaq, suyaykurqusqayki, nispas nin chaskiqa.

-Ñuqa butikata rirqusaq, qantaq papelta entregarqamunki. Kunan despacharqamusunki, chayqa kutirqapusunraq riki, nispas nin.

Kutirqampunankupaq suyanaykukunkus. Papel apaq chaskis ganarqamusqa kumpañanta, unquqta. Chayqa unquqqa llapan barokiyataraq bisitarqun Mamachaman, Taytachaman mañakuq. Chaykama ganarqamun chaski. Papelta entregasqanta ruwarqamun, huk papeltataq qurqampun. Yasta q'ipiykusqaña payqa chaypi tragunta tumaykurqushan. Tumaykurquspas suyaykurqushan. Chaymantaqa kutirimpunku yasta ña tumaykuspanku.

-Chhayna kunanqa awansakunpuni tutapiqa, chiri chirillapiqa. Ratu kunan chayarqapusunchis, nispas hamushanku.

Yasta ña Urkusta pasarqamunkuña. Manaña kutimuspaqa inlisaman haykumunñachu. Dirichullataña hamushanku. Ña Kihanapiña kashanku. Yasta ña wallpa waqarqamunña.

-Yasta kaypiña, yasta wallpapas waqarqamunña, nispa phawanku Chukawanaman muyurquspanku.

Yasta Llawkaqtaña pasarqun. Sewarapataman lluqsirqapunankupaqqa.

-Anchay Chukawanamantaqa ñuqaqa, taytáy, ñawparirqapusaq. Qhiparirquyraq, sayk'urqamushankipaschá, ñuqa ñawparirqusaq, nispa ñawparirqun unquq runaqa.

Aqnayá ripushan paypas.

Chaykamas payqa qhiparirquspa siqaykurqushan qhipachataña. Chayarirqunanpaqqa manaraqsi illarimunraqchu pachaqa. Chaymantas yasta chayarqapuqtinña señoran puñukushallanraq.

-Ñan chayarqamuniña. Aswan kumpaña karqusqa, chaymi kutirqampuniña. Puñuykurqusaq, papelta tutamanta aparqunki, entregampunki, nispas nin chaskiqa warmintaqa.

Chayqa entregarqampun tutamanta warminqa.

-Kay kamachisqaykita chayachimpunña.

Ñataq juez-paz Qusqu oficinamanta qumusqantapas yasta entregarqapun, yasta listo. Kutirqamushaqtinsi:

-Chay runan wañurqakapun, chay unquq runa ninku sutinmanta.

Chayqa haykupun.

-Rikch'ariy, mikhunata mikhuy, nispa nin qusanta.

Chayqa rikch'arin. Chaymantaqa willanchá riki.

-Chay runapas wañukapusqan kunan, nispas señoran willan.

-Imaynataq, kunan kuskataq Qusqutaqa rishaykú? Chaychu wañunman? nispas nin.

Chayqa aqnas kan. Chayqa huk p'unchawllan paypas wañurqakapullantaq. Chayqa almanchá kumpañarqakapun riki. Kumpañarqakapunchá animun. Chayqa ripukunku wawqintin. Manas tardinqa rimanachu, sapalla ñanta purispaqa:

-Kumpaña kashanman, nispaqa.

Almas rikhuriwasunman chhayna wanuqkuna. Aqnatan chayta ninku chay almamantaqa.