Folk Tale

Sfurtuna

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

'Na vota si riccunta ca cc'era un Re e 'na Riggina; stu Re e sta Riggina avìanu setti figghi fimmini, e la cchiù nica si chiamava Sfurtuna. Cci veni 'na gran guerra a lu patri; perdi, e lu levanu di lu tronu, e lu pigghianu priciunèri. Essennu stu Re priciunèri, la casa vinni a dipèrdiri. La Riggina appi a lassari lu palazzu e s'appi a 'dduari 'na casa di sparagnu. Li cosi cci jàvanu sempri a coddu sutta, e s'arridducíu 'nta un statu ca pi miraculu avìanu di manciari. 'Na jurnata passa un putiàru: la Riggina lu chiama p'accattari dui ficu; 'nta mentri accatta sti ficu, passa 'na vecchia e cci addimanna la carità. — «Ah! matri granni, cci dici la Riggina, s'io putissi, àutru chi la caritati vi farría; ma io nun pozzu, ca sugnu puviredda.» — «E com'è ca siti puviredda?», cci dumanna la vecchia. — «Ah! matri granni! 'un sapiti ca io sugnu la Riggina di Spagna, e pi 'na guerra chi cci ficiru a mè maritu, cadivi 'n vàscia fortuna!» — «Mischinedda! raggiuni aviti. Ma lu sapiti l'accaciùni ca tutti cosi vi vannu a coddu sutta? 'Nta la casa aviti 'na figghia ca è veru sfurtunata; e 'un vi putiti vìdiri lustru mentri l'aviti 'nta la casa.» — «Ora, a mè figghia nn'hê mannari?!» — «Sissignura.» — «E cu' è sta sfurtunata di li me' figghi?» — «Chidda ca dormi cu li manu 'n cruci. Stanotti jiti passannu cu la cannila davanti li vostri figghi: a cui cci truvati li manu 'n cruci, chista nn'aviti a mannàri. Mannannu a chista, vui vincìti li regni ch'aviti pirdutu.»

A menzannotti la Riggina pigghia lu lumi e passa tutti li figghi; e nudda l'avía li manu 'n cruci. L'urtima trova Sfurtuna cu li manu 'n cruci. — «Ah! figghia mia!? A tia nn'hê mannari!?» E 'nta mentri dici accussì, s'arruspìgghia Sfurtuna e vidi a sò matri cull'occhi chianciulini — «Ch' aviti, mamà?» — «Nenti, figghia mia. Vinni 'na vecchia, accussì e accussì, e mi dissi ca tannu mi pozzu vìdiri lustru quannu nni mannu di la mè casa a dda figghia sfurtunata chi dormi cu li manu 'n cruci...; e sta sfurtunata si' tu!..» — «E chianciti pi chistu? cci dissi Sfurtuna: ora mi vestu e mi nni vaju.» S' ha vistutu, s'ha fattu 'na truscitedda e si nn'ha jutu.

Camina, camina, s'arridduci a 'na banna sularìna, ca cc'era 'na sula casa tirrana. 'Nta sta casa tirrana senti tessiri, e talía. Una di chiddi chi tissìanu cci dici: — «Vôi tràsiri ccà?» — «Sissignura,» cci dici Sfurtuna. — «E nni vôi sèrviri?» — «Sissignura.» E s'ha misu a scupari e a travagghiari. A la sira li fimmini cci dicinu: — «Senti, Sfurtuna: nuàtri la sira niscemu: e ti 'nchiujemu di fora, tu poi ti 'nchiuj di dintra; e comu nuàtri turnamu, tu nni grapi; ma duna a cura 'unn'arrobbanu la sita, lu galluni e zoccu avemu fattu.» E si nni vannu.

Arrivannu a la menzannotti, Sfurtuna senti scrùsciu di fòrficia, e vidi ca 'na fimmina cu 'na fòrficia cci tagghiava tutta la robba d'oru di lu tilàru; e chista era la sò mala Sfurtuna. A lu 'nnumani vennu li patruni; gràpinu di fora, idda grapi di dintra: tràsinu e comu tràsinu vidinu dda minnitta 'n terra. — «Ah! sbriugnata! e chista è la ricumpensa pi chiddu chi t'avemu fattu!... Fora!» E cu un càuciu nni l'hannu mannatu fora.

Sta mala vinturusa accuminzò a caminari pi li campagni. Prima di tràsiri 'nta un paisi, si ferma davanti 'na putía unni si vinnía pani, ligumi, vinu e tant'àutri cosi. Addimanna la carità; e la patruna di la putía cci ha datu un bellu pezzu di pani, tumazzu e un bicchieri di vinu. La sira, cci parsi piatusa, e la fici arristari dintra la putía 'mmenzu 'na pocu di sacchi. S'arricogghi lu maritu; mancianu; e si curcanu. La notti sèntinu un casa di diavulu: li stipi tutti stuppati e lu vinu casa casa. Lu maritu vidennu stu pricipiziu, si susi e vidi sta picciotta curcata chi si lamintava. — «Ah! sbriugnata! chistu tu avisti a essiri!» Pigghia 'na stanga e cci ha ruttu la testa e nni la mannau.

La puviredda, chiancennu, si nni iju senza sapiri unni jiri e unni sbattiri. A jornu vidi 'nta 'na campagna 'na fimmina chi lavava. — «Chi hai ca talii?» cci dici sta fimmina. — «Sugnu spersa.» — «E sai lavari?» — «Sissignura.» — «Dunca resta ccà a lavàri cu mia; io levu di sapuni, e tu arricenti.» Mischina, chidda accuminzò a sciacquari li robbi e poi si misi a stènniri. Comu si jàvanu asciucannu, li java cugghiennu. Poi si misi a puntiari, poi l'amitau, e a la finuta poi li 'mpianciau.

Jamu ca sti robbi eranu di lu Riuzzu. Comu lu Riuzzu li vitti, cci pàrsiru 'na cosa bella assai. — «Gnà Francisca, dici, vui quannu mai m'aviti fattu sti robbi! Pi sta cosa, io vi vogghiu fari un cumprimentu.» E cci ha datu deci unzi. La Gnà Francisca cu sti deci unzi vistíu bedda pulita a Sfurtuna: e poi accattò un saccu di farina, e fici lu pani; 'mmenzu stu pani fici dui beddi cucciddata 'nciminati ca dicianu: — «Manciami, manciami.» Lu 'nnumani si vôta cu Sfurtuna e cci dici: — «Cu sti dui cucciddati vattìnni a ripi di mari; chiama a la mè Sorti: «Ah! Sorti di la Gnà Francisca!» pi tri voti. A li tri voti idda affàccia; cci duni un cucciddatu e mi la saluti. Poi ti fa' 'nsignari unni stà la sò Sorti, e idda ti la 'nsigna.

Sfurtuna, ticch ticch; si nni va a ripa di mari. — «Ah Sorti di la Gnà Francisca! Ah Sorti di la Gnà Francisca!! Ah Sorti di la Gnà Francisca!!!» Veni la Sorti di la Gnà Francisca, e Sfurtuna cci fa la 'mmasciata e cci duna lu cucciddatu. Poi cci dici: — «Sorti di la Gnà Francisca, vassía mi la voli fari la carità di 'nsignàrimi unni stà la mè Sorti?» — «Senti ch'ha' a fari; pigghia pi sta trazzèra: camina un pezzu; poi trovi un furnu; vicinu lu scupazzu cc'è 'na vecchia smagarata; pigghiala cu lu bonu: dùnacci lu cucciddatu: chissa è la tò Sorti. Vidi ca idda ti fa mali sgarbi, e nun lu voli; tu cci lu lassi e ti nni vai.»

Sfurtuna va, e va nna lu furnu, trova sta vecchia, e macàri si sfrinziau a vidilla quant'era lorda, fitusa, micciusa e smagarata. Cci apprisenta lu pani, e cci dici: — «Surticedda mia, pigghiatillu.» — «Vattìnni, vattìnni! ca 'un vogghiu pani»: cci dici la vecchia, e si vôta la facci. Sfurtuna cci posa lu cucciddatu, e si nni va; e si nni va nna la Gnà Francisca.

Lu 'nnumani era capu di simana, si mìsinu a lavari li robbi: la Gnà Francisca assammarava e 'nsapunava: idda stricava e arricintava. Comu fôru asciutti, Sfurtuna li puntiau e li 'mpianciau. La Gnà Francisca li metti 'nta un cannistru e li porta a Palazzu. Lu Riuzzu comu li vidi cci dici: — «Gnà Francisca, megghiu mi la vuliti cuntari; chisti su' robbi ca 'un mi l'aviti fattu mai accussì.» E cci duna un cumprimentu di deci unzi.

La Gnà Francisca accatta l'àutra farina e fa 'n'àutri du' cucciddati pi la Sorti, e manna Sfurtuna cu lu dittatu di dariccillu, e poi pigghiarisilla cu lu bonu, lavalla, pittinalla, macàri pi forza. Ma era ura di fari li robbi: e quannu fôru lesti, la Gnà Francisca cci li purtò a lu Riuzzu. Lu Riuzzu s'avía a maritari, e comu s'avía a maritari cci piacía ca li robbi cci vinianu accussì belli; e cci detti vint'unzi di cumprimentu a la Gnà Francisca. La Gnà Francisca accatta la farina pi l'aùtru pani, e 'na bella vesta, cu lu sò guardaspaddi, la sò faredda, li so' fazzuletta fini, la pumata, un pettini e àutri strùcciuli pi la Sorti di Sfurtuna. Ficiru un cucciddatu; Sfurtuna si lu pigghiau e iju a lu furnu. — «Ah Surticedda mia, te' ccà stu cucciddatu.» L'afferra e la metti a stricari cu sponsa e sapuni, e la pittinau bedda pulita. — «Senti, Sfurtuna, cci dici la vecchia: pi stu beni chi m'ha' fattu ti dugnu stu marzapaneddu pi li toi bisogni.» Era un marzapani comu chisti di li cirina.

Sfortuna vulau a la casa di la Gnà Francisca, grapíu stu marzapani, e truvau un parmu di galluni. — «Uh! dici, mi paría chi era!» e l'ha jittatu a lu funnu di lu cantaranu.

La simàna appressu lavàru l'àutri robbi; e la Gnà Francisca va a Palazzu. Lu Riuzzu era abbuttatu ca 'nta l'àbbitu di lu 'nguàggiu di la zita cci ammancava quantu un parmu di galluni; e 'nta lu sò Regnu 'un si trovava l'aguali. Trasi la Gnura Francisca: — «Chi havi, Riuzzu? (cà la Gnà Francisca cci avia cunfidenza cu lu Riuzzu). — «E chi vogghiu aviri! haju ca m'haju a maritari, e 'nta l'àbbitu di 'nguàggiu di la mè zita cci manca quantu un parmu di galluni ca 'un si nni trova nuddu.» — «E Sò Maistà chi si cunfunni? Ora vegnu io.» E chi fa? va a la casa, e pigghia ddu pezzu di galluni jittatu a lu funnu di lu cantaranu e cci lu porta. L'appattanu, ed era lu stissu. Dici lu Riuzzu: — «Pi sta confusioni chi tu m'ha' livatu, io ti vogghiu pagari a pisu d'oru stu galluni.» Ha pigghiatu 'na valanza, 'nta un latu metti lu galluni e 'nta l'àutru l'oru. Jamu ca lu galluni non pisava mai. Pigghia 'na statía; la stissa cosa. — «Gnà Francisca, bona mi la vuliti cuntari. 'Un pò essiri mai ca stu pizzuddu di galluni pisa tantu. Di cu' è?»

La Gnà Francisca, stritta e mala parata, cci cunta tuttu lu passaggiu. Lu Riuzzu vosi vìdiri a Sfurtuna, e la Gnà Francisca la fici vèstiri bedda pulita, ca li rubbiceddi cci l'avia jutu assummannu, e cci la purtau. Comu Sfurtuna trasíu 'nta li càmmari riali, (cci mancava 'ducazioni, ca era figghia di Rignanti?) fici 'na bella rivirenza. Lu Riuzzu la saluta e la fa assittari. Poi cci spija: — «E tu cu' si'?» — «Io sugnu Sfurtuna, la figghia nica di lu Re di Spagna, chiddu ca fu scacciatu di lu tronu e fu pigghiatu priciunèri. La mè mala vintura m'ha fattu jiri spersa pi lu munnu, suffrennu mali disprezzi e vastunati.» E cci cunta una di tuttu. Lu Riuzzu fa chiamari subbitu a chiddi ch'avianu tissutu li galluna e poi la mala Sorti cci l'avía tagghiatu cu la fòrficia, e cci spija quantu cci avíanu custatu ddi galluna. Iddi cci dicinu, mittemu, ducent'unzi. Lu Riuzzu pigghia e cci duna ducent'unzi; e poi cci dici: — «Chista povira giuvina chi vui vastuniàstivu è figghia di Rignanti; pinsati ca sti cosi, di dari vastunati, nun si fannu. Avanti!»

Fa chiamari a chiddu chi cci avìanu spinucciatu li stipi, e cci spija di lu dannu ch'avía avutu. — «Triccent'unzi...» E Lu Riuzzu cci paga triccent'unzi, e cci dici: «'N'àutra vota, sta cosa di dari vastunati a 'na figghia di Rignanti, nun si fa. Avanti!» — Poi ha lassatu la zita antica, ca 'un facía pi iddu, e s'ha maritatu cu Sfurtuna: e pi dama di Curti cci detti la Gnà Francisca.

Lassamu a lu Riuzzu beddu cuntenti, e pigghiamu a la matri di Sfurtuna. Ddoppu la partenza di sta figghia, la rota cci vutò 'n favùri sina ca 'na vota cci veni lu frati e li niputi cu 'na forti armata e cci hannu vinciutu lu Regnu. La Riggina cu li so' figghi si jeru a 'mpalazzari 'nta lu palazzu anticu e ddà stavanu cu tutti li beddi cummiditati; ma sempri cu la pena di Sfurtuna, ca 'un ni sapìanu cchiù nè nova nè vecchia. Cerca di ccà, duna lingua di ddà, all'urtimata l'unu di l'àutru sappiru unn'eranu. E comu? ca lu Riuzzu comu sappi ca la matri di Sfurtuna avía vinciutu li Regni, cci mannau 'mmasciaturi, e cci fici sapiri tuttu. Cunsiddirati la cuntintizza di sta matri. Cci iju cu Cavaleri e Dami di Curti. Comu vidi a sò figghia, si cci accìccia a lu coddu e nun la lassa cchiui. Poi vìnniru li figghi, e cunsiddirati puru la sò cuntintizza; e ficiru 'na gran festa pi tuttu lu Regnu, e arristaru filici e cuntenti.

Palermo.


Text viewBook