Folk Tale

Mandruni e Mandruna

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
ATU425D
LanguageSicilian
OriginItaly

'Nca si cunta e si raccunta ca cc'eranu un Re e 'na Riggina. Avia assai ch'eranu accasati, e lu Signuri 'un s'avia vulutu cumpiàciri di mannàricci un figghiu o 'na figghia. Ora si vôta la Riggina e dici: — «Signuri, si vui mi mannati un figghiu o 'na figghia, io fazzu sett'anni di cuccagna.» Lu Signuri si cumpiacíu, e la fici nèsciri gràvita. Lu Re a li tri misi la fici astrulacari, e l'astrolacu cci dissi ca era gràvita d'un figghiu masculu, e stu picciriddu s'avia a chiamari Mandruni. Lu Re cci detti un bellu cumprimentu a st'astrolacu, e lu licinziau.

Li misi passanu, lu cuntu 'un porta tempu: la Riggina figghiau e fici un beddu figghiu masculu, e cci misi Mandruni; la nurrizza misa a nn'ordini, accuminzò a dàricci minna. Si grapi la cuccagna 'na funtana cu dui cannola a lu Chianu di lu Palazzu: unu mannava ògghiu e n'àutru vinu; la spisa mircata, senza tassi, e scialibbia pi tuttu Palermu. Lu picciriddu criscia ad ura e a puntu; comu criscia cci ficiru li bocci d'oru pi jucari. A li sett'anni Mandruni jucava, e la cuccagna java finennu, sulu chi lu cannolu di l'ògghiu pirculava a stizza a stizza. Veni d'un paisi 'na vecchia c'un carrabbuneddu di vitru, e lu va a metti a stu cannolu pi jinchillu. Sett'anni stu pitittu 'un cci avia vinutu mai; stu pitittu cci appi a vèniri giustu giustu quannu la cuccagna avia finutu! Lu pucciriddu si nn'adduna; comu la vecchia talía la carrabbuni si era chinu, ppuhm! tìracci 'na badda di chiddi e cci rumpi lu carrabbuni. La vecchia lu talía e cci dici: — «Hai raggiuni! ma sai chi ti dicu? Tannu ti pozzi maritari, quannu trovi a Mandruna!»

Ora stu picciriddu sta parola 'un si la potti cchiù livari di 'n testa e sempri avia stu purci ca 'un si putia maritari s' 'un trovava a Mandruna. Arrivannu a li sidici anni, senza diri nenti a nuddu, munta a cavaddu e sferra, sulu, pi li campagni. Camina camina, ddoppu tanti tempi ch'avia caminatu, scontra un viddanu chi s'arricugghieva a la sò casuzza. — «Bon omu, mi lu vurrissi fari un favuri? dàrimi li to' robbi, ca io ti dugnu li mei?» Lu viddanu si fici prigari, poi vitti ca cci vinia bona la quasetta, s'ha livatu li so' scarpuna, li so' càusi d'abbràciu, lu sò scappularu, e cci l'ha datu. Mandruni trasi e trasi 'nta 'na cità. Fincía ca java addimannannu la limosina, ma di sutta avia lu tusuni, e l'argiò chi cantava. Va a palazzu e si prisenta a lu cucchieri maggiuri: — Vassía mi la voli fari la carità di pigghiàrimi pi muzzu di stadda?» — «Trasi! e va' travagghia;» cci arrispunni lu cucchieri maggiuri. Mandruni trasi, si pigghia la scupa e si metti a scupari. Passannu 'na picchidda di jorna, la lurdía si cci avia 'ntartaratu 'nta la sò facci, e iddu 'un pigghiava nuddu spirimentu di lavaririsilla, pi nun si fari accanùsciri. Si vôta lu cucchieri maggiuri: — «Pirchì 'un ti lavi tanticchia ssa facci lorda chi hai? Pirchì si' muzzu! La pulizia l'amò Diu.» —

«Sissignura, ca raggiuni havi» cci dici Mandruni, e si va a lava la facci.

Figghiu di Re, Mandruni avia 'na facci fina, e si vidia allura ca un vastasu 'un putia essiri. Succedi ca scinni la Rigginedda, e cci veni facci frunti stu muzzu di stadda. Idda taliò a iddu, iddu taliò a idda: si taliàru tutti dui. Dici la Rigginedda a lu cucchieri maggiuri: — «Monsù, cu' è chistu?» — «'Ccillenza, cci arrispunni lu cucchieri, è un poviru viddanu ca mi lu pigghiai pi muzzu.» — «Mai, ca chistu, pirsuna bona havi a essiri» (dici la Rigginedda). — Veni ccà: (cci dici a lu muzzu), tu dunni si'?» — «Di sti paisi» (comu dicissimu di Capaci). — «Comu ti chiami?» — «Franciscu» (ca iddu s'avia canciatu lu nnomu).» — «E tò patri chi fa?» — «Mulinaru.» — «E comu lu lassasti?» — «'Ccillenza, mi vulía vastuniari, e io mi nni fujvi.» A la Rigginedda stu discursu 'un cci parsi tantu sinceru.

'Na jurnata lu chiama e cci dici: — «Franciscu, io ti vogghiu fari livari di la stadda, e acchianari susu. Ti piaci?» — «A mia! (cci arrispunni Mandruni) comu voli.» La Rigginedda parra a sò patri; lu Re cci dici: — «Fa chiddu chi vòi»; e la Rigginedda fici fari a Mandruni unu di la cucina. La Rigginedda avia li fitti di Giulia, e spissu spissu scinnia 'nta la cucina e cci facia a Mandruni: — «Franciscu, comu ti chiami?» — «Ma nun lu sapi! Franciscu.» — «Ma no cuntamilla bona, cà tu nun ti chiami Franciscu, e nun fai lu mulinaru.» — «Ma si cci dicu ca sugnu mulinaru.»

Truzza ora, truzza poi, Mandruni cci cuntau di la prima all'urtima parola; ca iddu si chiamava Mandruni, era figghiu di lu Re di Sicilia, e si nn'avia jutu ammucciuni di sò patri e di sò matri, pirchì 'na vecchia cci avia jittatu la gastìma ca 'un si putissi maritari s' 'un truvava a una chi si chiamava Mandruna. — «E io Mandruna mi chiamu; cci dici la Rigginedda cuntenti cuntenti.» — «'Nca io 'un lu sàcciu?!» cci dici allura Mandruni. — «E ora comu facemu? (dici la Rigginedda). Io mi nni vogghiu vèniri cu tia.» — «E comu (cci dici Mandruni) ca tutti ti canuscinu?» Pensa, pensa, all'urtimu idda stissa cci dissi: — «Talè ch' ha' a fari: stasira tu t'ammucci 'nta lu jardinu; io a menzannotti scinnu, e accussì fujemu.» — Piatticedda fatti, a la menzannotti, la Rigginedda metti a calari trùsci cu biancaria, àbbiti, oru, argentu, robba 'n quantitati. Muntàru a cavallu, e, santi pedi, aiutatimi! si la furaggiaru. Fannu li gran camini; 'nta li campagni si sapi, cci su' li fùnnachi; ogni jornu Mandruni e Mandruna s'arripusavanu, e poi sicutavanu lu viaggiu.

'Na jurnata mentr'eranu 'nta 'na campagna aperta, ca avia assai ca 'un si risturavanu, si vòsiru arripusari: la testa di Mandruna supra li gammi di Mandruni: s'addurmisceru. Mentri durmìanu, scinni un corvu, scìppacci n'aneddu ch'idda avia 'nta la manu, e scappa. Mandruni ca senti lu scrùsciu di l'ali, s'arruspigghia, e vidi stu corvu. Chi fa? si susi, appoja la testa di Mandruna supra 'na trùscia, e si metti a 'ssicutari lu corvu. Curri di ccà, sata di ddà, acchiana, scinni: si spersi senza aneddu e senza Mandruna.

Jamu a idda. Comu s'arruspigghia e si vidi sula e senz'aneddu. — «Ah! tradituri! (dici) ca mi livasti di la mè casa p'abbannunàrimi! E com'haju a fari! mischina mia» Mentr'era 'nta sta cunfusioni, passa un viddanu. — «Bon omu, (cci dici) mi lu vuliti fari un favuri? Io vi dugnu li me' robbi, e vui mi dati li vostri?» Iddu cci dici sì; si leva l'abbràciu, li scarpuna, la birritta, e cci li duna a Mandruna; e finíu. Caminannu caminannu, unni si va a teni? nna la cità unni nascíu Mandruni.

Lassamu a idda e pigghiamu a Mandruni. Puvireddu, spersu, 'un si putia dari paci pinsannu a la cosa chi cci avia passatu. «E ch'havi a diri Mandruna? (pinsava 'ntra iddu) ca io la jivi a livari di la sò casa pi poi abbannunalla!» Spatrunatu e mortu di la fami, si jetta a 'ddumannari la limosina. 'Ntra li patimenti e 'ntra li crepacori cci veni 'na gran lebbra, e tuttu lu sò corpu cci addivintò 'na chiaja.

Turnamu a idda. Trasi 'nta la citati, e spija cu' era lu Re. Cci dicinu: «Lu Re di Sicilia; ed è alluttatu ca cci spiríu un figghiu chiamato Mandruni; ca nu nn' ha 'ntisu cchiù nè nova nè vecchia.» Comu junci vicinu a lu Palazzu, cc'eranu 'na para di casi; si nn'addùa una, casa e putía, e grapi putía di prufumeri, e 'na lucanna. Ddoppu fa appizzari l'avvisi: Cu' va a 'lloggia nna la lucanna vicinu lu Palazzu, havi tri jorna d'alloggiu francu e manciari; cu pattu ca cci havi a cuntari a la lucannera tutta la vita ch'ha passatu.

Mandruna già s'avia vistutu fimmina arrèri, ma si vistíu monaca cu la facci arrappata, ca paría 'na vecchia di sissant'anni. Ognedunu a vìdiri sta vecchia cci purtava rispettu. Vinianu li puvireddi; e idda li facía arrisittari pi tri jorna. Avía sett'anni chi facía sta vita, e ancora di Mandruni 'un n'avia 'ntisu nè nova nè vecchia. A li sett'anni junci 'nta stu paisi un puvireddu tuttu sfardatu chi sudava e fitía. L'àutri puvireddi cci dicinu: — «E pirchi nun jiti nni ssa monaca di casa di lu Chianu di lu Palazzu, ca è la matri di tutti?» Cu lu vastuneddu e lu capputteddu d'abbràciu, va stu puvireddu e cci addumanna la caritati a Mandruna. Idda lu fici tràsiri, lu fici appulizziari, e poi vosi cuntati tutti li so' passaggi. Comu si assittaru, Mandruna lu misi a taliari fittu fittu, e lu cori cci parrava ca chistu avia a essiri Mandruni. Iddu nun cci vulía cuntari nenti, ma Mandruna cci dissi: — «Chi v'affruntati? Cuntatimi li vostri guaj, ca semu a lu munnu pi patiri beni e mali. Parrati.» — «'Nca, signuri, io sugnu lu figghiu di lu Re di sta citati...., (e Mandruna affilò l'aricchi!). Mè patri pi nasciri io fici un vutu di sett'anni di cuccagna. Io, picciriddu, jucannu cu li bocci, jettu 'na boccia e rumpu lu carrabbuni a 'na vicchiaredda. Sta vicchiaredda mi manna 'na gastìma, ca non mi putissi maritari si prima nun truvava a una chi si chiamava Mandruna. A li sidici anni, cu sta virrina 'nta lu ciriveddu, muntu a cavaddu a Diu e a la vintura. 'Ncontru un viddanu e mi stracànciu li robbi, e mi vaju a tegnu a lu palazzu di lu Re di Francia, ch'avia 'na figghia chi si chiamava Mandruna. Io comu la vitti mi 'nnamurai d'idda, e idda s'innamurò di mia. Nni ficimu li patti; fujemu; fujemu, e la notti nni scurò 'nta un voscu. Mandruna cu la testa supra li me' gammi, e io cu li spaddi a un arvulu. Scinni un corvu, scìppacci l'aneddu a Mandruna, e si nni va. Io appressu lu corvu; idda ddà a dòrmiri. Mi sperdu; la cercu di ccà di ddà; e havi sett'anni, Signura mia, ca nun la viju.... Ah! Mandruna mia, e cu' sa a quali manu capitasti! E cu' sa ch' ha' dittu di mia!... Ma io sugnu 'nnuccenti comu Maria santissima!». «Eh bonu! — cci dici la monaca — e chi paura aviti, figghiu mio? A st'ura lu Signuri si la chiamau a Mandruna.... Ora dicitimi: mi vuliti ora a mia pi mugghieri?» Iddu dici: — «E comu s'idda è viva? Io a idda vògghiu.» — «Ma si io vi dicu ca idda muríu! ca lu sacciu!... — «Muríu!... E quann'è chissu... io vi dicu sì.»

Mandruna vosi fatta 'na carta qualimenti chi iddu si pigghiava a idda pi mugghieri; e Mandruni cci la fici. Comu Mandruna appi sta carta, nesci cu 'na piddèmia 'n testa e va sutta lu palazzu a ripitàri: — «Ah! Mandruni mio, e comu ti persi? Ah! Mandruni mio, e comu ti persi!» Affaccia la Riggina: — «Cu' è cu stu rèpitu?» — «'Na monaca» cci dicinu li guardii. — «Facìtila acchianari.»

Comu Mandruna acchiana, cci dici la Riggina: — «A cu' chianciti, bona donna?» —«Chiànciu a mè figghiu Mandruni.» — «E vui 'un lu sapiti (dici la Riggina) ca Mandruni era figghiu mio?» — «Figghiu vostru? E s'è figghiu vostru, vi dicu, Maistà, ca m'abbasta l'arma di farivillu asciari oggi stissu.» — «Daveru? E comu?» — «Vui 'un n'aviti chi nni fari; io vi portu lu figghiu, ma cu pattu ca vui mi l'aviti a dari pi maritu.» La Riggina, d'allura cci dissi no; ma poi pi l'amuri di lu figghiu, cci dissi: — «Tuttu chiddu chi vuliti, basta chi mi faciti vidiri vivu lu figghiu mio.»

Mandruna scinni li scaluna di lu palazzu a cincu ed a sei; curri nni Mandruni, e cci cunta tuttu lu passatu, ma senza farisi accanusciri. Lu pigghia pi 'na manu e lu porta nni la Riggina. 'Un si pò diri nè cuntari la cuntintizza di sta matri a vidiri a stu figghiu. Discursu porta discursu: si parrò di matrimoniu. La Riggina si turcía lu mussu, cà sta cosa di vidiri a sò figghiu maritatu cu 'na monica vecchia di casa, 'un ci piacia tantu. Ma Mandruna dicia 'nta idda: «Bedda carta mi canta 'n cannolu.» 'Nsumma, p'abbriviari, si fici lu matrimoniu: idda monaca vecchia, iddu picciottu e figghiu di Re. La sira di lu zitàggiu, Mandruna va pi jirisi a vèstiri: si vesti e nesci di dda Rigginedda chi era: 'na giuvina bedda, bedda di biddizzi sparaggiati; vistuta a la riali, c'un àbbitu a deci vulà, cu catini d'oru domanti e petri priziusi. 'N testa avia misa 'na stidda, ca a sulu talialla facia calari l'occhi di lu tantu sblennuri. Figurativi comu arristaru tutti li 'mmitati a vidilla! E ddocu idda cunta tuttu chiddu chi cci avia successu di quannu si nn'avia fujutu di la casa sina a ddu mumentu. Mandruni si misi a chiànciri di la cuntintizza; la Riggina si la java vasannu cammari cammari; e tutti li 'mmitati a fàricci la cu saluti. Subbitu hannu mannatu un curreri nni lu patri d'idda: e lu 'nnumani lu patri vinni. 'Nta tuttu lu Regnu si ficiru ottu jorna di fistinu, ca 'un si nn'avianu vistu mai.

Iddi arristaru filici e cuntenti

E nui semu ccà senza nenti.

Palermo.


Text viewBook