Folk Tale

Peppi, spersu pri lu munnu

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
ATU400,302,566
LanguageSicilian
OriginItaly

Cc'era una matri vidua, e avía tri figghi: du' fimmini e un omu; l'omu si chiamava Peppi. Chistu nun avía comu fari pri vuscàrisi nn'anticchia di pani; li so' soru e la matri filavano, e Peppi cci dissi: — «Matri, sapiti chi vi dicu? mi nni vaju spersu pri lu munnu.» Addumannau bellissima licenza e si nni iju. Comu si misi camina camina, vitti 'na massaria e iju a sta massaria; dici: — «Aviti bisognu di picciottu?» Comu dissi accussì, — «Eh! cani cani!» cci arrispusiru, e cci abbïaru li cani contra. Pigghiau Peppi e si nni jiu, e si misi a caminari; comu stava pri scurari, vidi 'n'àutra massaria e s'avvicinau a sta massaria. — «Viva Maria!» — «E viva Maria! Ch'avemu?» — «S'avissivu bisognu di quarchi picciottu...» — «Oh, dici, sì, sedi sedi; cci havi a essiri lu vujàru chi si nn'havi a jiri. Aspetta chi vaju a dumannu a lu Patruni.» E iju unu a dumannari susu a lu patruni, e lu patruni cci dissi: — «Sì, fàcci fari culazioni, chi comu scinnu io nni parlamu.» Cci misi un pani davanti e un piattu di ricotta; chiddu si misi a manciari; mentri scinniu lu patruni, s'arricugghíu lu vujaru e cci dissi lu patruni: — «Dimmi: chi ti nni vai tu?» — «Sissignura.» — Dissi a Peppi lu patruni: — «Dumani matinu tu ti nni vai cu li voi; ma senti, figghiu meu, chi cc'è ccà; si cci vô' stari cc'è lu simplici mangiari e nenti cchiù.» — «Basta, dici Peppi; chiddu chi voli Diu.» — Scurau, e la matina poi si pigghiau lu pani, un poco di cumpanàggiu e si nni iju cu li voi. Passau 'nna pocu di tempu cu sti voi stu Peppi; la sira s'arricugghíu a li casi; e 'ntra stu tempu avvicinau lu tempu di Carnulivàri, e Peppi a li casi la sira cci iju cu lu mussu tantu. Lu curatulu cci facia: — «Peppi!» — «Oh!» — «Chi hai?» — «Nenti!» Si nni ija la matina cu li voi, e sempri lu mussu 'ntrummatissimu; comu lu patruni s'arricugghíu: — «Peppi» — «Oh!» — «Chi hai?» — «Nenti!» — «Nenti, Peppi! megghiu la vô' diri.» — «E chi cci hê diri? Ora si stannu avvicinannu li festi di Carnulivàri; unquà mancu m'navi a dari 'nna cusuzza quantu mi vaju a fazzu la festa cu mè matri e cu li me' du' suruzzi?» — «Ih! di tuttu m'ha' a discurriri, forchi di grana; si vô' pani, pigghiatinni quantu nni vôi.» — «Unquà s'hê accattari 'nn'anticchiedda di carni, comu l'hê accattari?» — «Unn'haju chi ti fari, cà lu pattu ti lu fici primu.» A la matina agghiurnau e si nni iju cu li santi voi; misu assittatu sempri cu la trumma. Mentri era misu accussì malincunusu, senti chiamari: — «Peppi?» — Si vutau di tutti banni; dici: — «L'apprinsioni mi lu fa fari.» — «Peppi! Peppi!» — «Ma cu'è chi mi chiama?» Si vôta un voi: — «Sugnu jeu.» — «Comu?! tu parli!» — «Jeu si; chi hai ch'ha' ssa trumma tanta?» — «E ch'hê ad aviri! veni Carnulivàri, e lu patruni nun mi duna nenti.» — «Senti chi cci ha' a diri, Peppi, stasira comu cci vai; cci ha' a diri: Unquà mancu mi duna ddu voi vecchiu? chì iddu a mia nun mi pò vìdiri, chi nun haju vulutu lavurari mai, e mi duna a tia.» La sira Peppi iju a li casi cu la trumma setti canni, e lu patruni dici: — «Peppi, chi ha' sempri cu sta trumma?» — «Cci hê diri 'nna cosa: Unquà mancu mi voli dari ddu voi vecchiu, ch'havi d'anni cchiù di la cucca? A lu menu comu arrivu, lu scannu e cci fazzu dari 'nna sfardata a sta carni dura.» — «Pigghiatillu; ti pigghi un tozzu di bica e ti lu porti.» Lu 'nnumani comu agghiurnau, Peppi si pigghia lu voi, si pigghia 'nna visazza, cci metti ottu pani, si metti 'n capu lu vistiolu e si nni va a lu paisi. Arrivannu 'ntra un gran chianu, vidi dui camperi a cavaddu, chi jianu currennu, e cci dissiru: — «Guàrdati a tia, guàrdati! chi sta vinennu un tàuru chi t'ammazza!» Lu voi cci dissi: — «Diccillu, Peppi: Si lu pigghiu, mi lu dati?» Peppi cci lu dissi e iddi: — «Macari tu! ma nun lu pôi pigghiari, chi t'ammazza a tia e a lu voi midè.» Lu voi cci dissi: — «Peppi, mettiti darrè di mia, e nun ti scantari.» Lu tàuru cu li naschi aperti arriva allatu lu voi, cumèncianu a dàrisi truzzunati, tanti chi lu voi vecchiu fici abbaurriri a lu tàuru. Pigghia lu voi e cci dissi: — «Peppi, attaccalu e accucchialu a li me' corna.» Peppi tirau avanti e si purtau lu tàuru e salutau a li camperi. Quannu lu tàuru rivinni arrè, fici 'nn'àutri quattru furzati, e nun appi chi fari. Arrivannu chi fici 'ntra un paisi di passaggiu, 'ntisi un bannu: Qualunqui persona si fida lavurari e rifunniri tra un jornu 'nna sarma di terra, si pigghia la figghia di lu Re pri mugghieri; s'è maritatu, du' tummina di munita d'oru; si nun la lavura, lu coddu tagghiatu! Peppi purtau li voi a lu funnacu, e si nni iju nni lu Re. Li sintinelli nun lu vulianu fari tràsiri, pirchì avia li robbi tutti sfardati. Si truvau affacciatu lu Re e lu fici tràsiri. Arrivannu susu: — «A li pedi di Sò Maistà!» — «Ch'avemu?» — «'Ntisi lu bannu, haju da' vujareddi, e vurria vidiri si pozzu lavurari jeu la sarma di terra.» — «Ma lu sintisti bonu lu bannu?» — «Lu 'ntisi; s' 'un nni lu lavuru, lu coddu pri lu mezzu; ma Maistà m'havi a dari 'nn'anticchia di fenu e l'aratu, pirchì jeu nun haju nenti, chi sugnu di passaggiu.» Dici lu Re: — «Porti li voi 'ntra la mè cavallerizza, e ti li cuverni.»

Iju a pigghiari li voi e li purtau ddà; e lu voi vecchiu cci dissi: — «A mia menza manna, a lu tàuru 'nna manna.» A Peppi la sira lu ficiru mangiari; la matina si carrica l'aratu, quattru manni di fenu e si nni iju; cci jeru a 'nsignari la terra ch'era vicinu lu paisi, 'mpajau li voi e si misi a lavurari. 'Mmeri mangiari di matina, nn'avia fattu quasi la mità; allura mangiau iddu, a lu voi vecchiu menza manna di fenu, e a lu tàuru 'nna manna. Comu spiddèru di mangiari, 'mpajau e si misi arrè a lavurari. Li Cunsigghieri affacciaru a lu balcuni ch'era a l'affàcciu, e dissiru a lu Re: — «Maistà, chi stà facennu? Vossa vidi chi chiddu stà spiddennu di ciaccàri; e Vossia ssu tintu viddanu cci havi a dari a Sò Figghia?» Lu Re dici: — «'Nquà chi cunsigghiati vuàvutri di fari?» — «A menzu jornu si cci manna 'nna gaddina 'nfurnata, 'nna buttigghia di vinu alluppiatu, l'accitedda tennira....» Cci mannàru stu mangiari; comu arrivau la serva: «Va manciàti, Peppi, chi s'arrifridda.» Nn'avia un cappeddu di parrini ancora a ciaccari, e si misi a mangiari, a lu voi vecchiu 'nna manna, a la tàuru 'nna manna e menza. Iddu si misi a spizzuliàrisi dda gaddinedda, e viviri dda buttigghiedda di vinu; si vippi tuttu ddu vinu; si mangiau dda gaddina, e si jittau a dòrmiri. Lu voi vecchiu, mentri avía fenu lu tàuru, a Peppi nun cci dicía nenti. Comu vitti lu voi chi lu tàuru finiu, cuminciau a Peppi cu lu pedi a tuppuliarlu.— «Ah! ah! ah!» dici Peppi. — «Sùsiti, cci dici lu voi, sùsiti, chi lu coddu cci va pri lu menzu!» Si susíu, si lavau la facci, 'mpajau; finíu di lavurari ddu pizzuddu di terra e si misi a rifùnniri. Sunannu vint'uri, li Cunsigghieri affacciaru e vittiru chi Peppi nn'avia fatto cchìù di la mità di rifunniri; — «Ah! fu picca l'alloppiu!» Peppi 'ntantu travagghiava di veru cori, e a vintidu' uri fu fora; 'ncòccia l'aratu 'n capu li voi e tira pri lu palazzu; arrivannu, trasi li vistioli, detti fenu e si nn'assumma susu: — «Vossa binidica, Papà.» — «Addio. Si finíu? Chi vôì, vô' du' tummina di munita d'oru?» — «Jeu schettu sugnu, Maistà, ch'hê fari cu la munita d'oru? Jeu mi vogghiu maritari ora.» Subbitu lu pigghiàru, lu lavaru tuttu e lu visteru di Riuzzu; iddu si taliava tuttu; lu ralogiu cci misiru; e si maritau.

Stu Re avia 'nn'autri du' figghi fimmini maritati, e l'avianu pri mogghi du' figghi di Principi. Lu voi vecchiu cci dissi a Peppi: — «Quannu ti mariti ha' 'mmazzari a mia; tutti l'ussidda l'ha' a fari mettiri 'ntra 'nna cartedda, ma un gammùni tuttu sanu, no; lu gammùni l'ha' a mettiri intra lu chiumazzu unni ti curchi tu; tutti l'ussidda l'ha' a jiri a chiantari unu pri unu 'ntra la terra chi ciaccasti e rifunnisti tu, e la mè carni cci ha' a diri a lu cocu chi di 'nzoccu la voli apparicchiari l'apparicchia: di cunigghiu, di lebbru, di pinnàmi, di gallinacci, di crastu, di pisci, di 'nzoccu la voli apparicchiari.» Basta, Peppi scannau lu vistiolu; lu Re nun vulia, e iddu: — «Nenti, Papà, hê a'mmazzari chistu, e carni Maistà unn'havi a'ccattari.» Ordina a lu cocu d'apparicchiari dda carni di tutta sorta d'armali, fici mettiri l'ussidda tutti a 'nna banna, un gammùni tuttu sanu; e si fici lu 'nvitu. Cci fu 'nna gran tavulata, e cuminciaru a purtari di ddi piatta; lu Re cuminciau a mangiari: — «E chistu è lebbru... E chistu è cunigghiu... Ma gran vistiolu chistu era! Bella carni!» Mangiaru; comu si livaru di tavula, a farisi la caminata! Comu s'arricugghieru, la sira a lettu! Peppi comu s'addurmiscíu sò mugghieri, 'nfilau lu gammùni sutta lu chiumazzu; si pigghia la cartedda 'n capu la spadda, e sfilau a lu jardinu e l'ossa li iju a mettiri tutti a disignu, e si nni iju dintra a curcari senza sèntilu sò mugghieri. Comu si curcau, ddoppu un pezzu s'arrisbìgghia sò mugghieri e dici:— «Oh! chi sonnu chi m'haju sunnatu! mi paria comu tanti cirasi, tanti puma chi mi pinnìanu 'mmucca; vidia tanti rosi, tanti garofali, tantu gelsuminu e tanti ciuri.... Oh! chi ciàuru! mi pari comu fussi chi l'haju ancora 'n capu la facci.» Va pri stenniri la manu, e cogghi un pumu; dici: — «Talè, iddu lu sonnu veru è!» Arrispunni lu maritu: — «Quantu viju!» Stenni la manu, e cogghi 'nna pocu di cirasi.

Comu cugghíu sti cirasi: — «Oh chi billizza!» Lu Re e tutti a fàricci la ben livata; comu affacciaru ddà l'oduri, lu ciàru, chi vinía lu cori. Lu Re cuminciau a mangiari ddi frutti fora tempu. Cci dettiru lu cafè. Li Cunsigghieri affacciaru a ddu balcuni, e cci vannu l'occhi a dda terra ch'avia lavuratu Peppi, e la vidinu china d'arvuli, di tutta sorti d'arvuli. Li Cunsigghieri si cuminciaru a stricari l'occhi; dici: — «Ma è veru! nun su' l'occhi chi mi lu fannu...» Chiamaru a lu Re: — «Vossa talà, nun è tutta arvulata dda terra chi ciaccau e rifunníu Peppi?» Lu Re si stricava l'occhi; dici: — «Ma è propriu: nun su' l'occhi chi mi lu fannu!» Si misiru 'n carrozza; dici: — «Avemu a jiri a vidiri.» Arrivaru ddà e vittiru aranci, lumiuna, pruna, cirasi, racina, ficu, spergi e tutta sorti d'arvuli carricati di frutti. Lu Re cugghíu 'nna pocu di frutti e si nni turnau; chiddi s'avianu alzatu; li cugnati vittiru sta cosa e cuminciaru a fàricci a li mugghieri: — «Dumànnacci a tò soru comu va stu fattu.» Li soru cci dumannaru: — «Ma tutti sti cosi nun l'ha fattu tò maritu?» Dici: — «Jeu chi sàcciu.» — «Babba, dumànnacci a tò maritu.» — «Stasira cci dumannu.» — «Sì, e poi nni lu sa' a diri.» La sira comu jeru a lettu, idda a dumannàricci, a spurparlu; e iddu po' pi livarisilla di supra, cci lu cunfidau.

Lu 'nnumani comu agghiurnau idda lu dissi a li so' soru; li so' soru lu dissiru a li so' mariti. Un jornu eranu tutti 'nsèmmula nni sò Papà, e cci dissiru li cugnati: — «Ora cugnatu Peppi, avemu a mettiri 'nna scummissa!» Dici Peppi: — «E di chi?» — «Jeu v'avvisu chi tutti st'arvuli li facistivu vui, e v'avvisu cu chi.» — «Mittèmula.» Dissiru iddi: — «Mittèmula; vui di tutta la robba chi pigghiastivu, e nuàvutri di tutta chidda chi pussidemu.» Jeru nni nnu Nutaru, e stinneru l'attu. Pigghiaru li cugnati e cci avvisaru tutti cosi; comu cci avvisaru tutti cosi, Peppi cci detti la robba e arristau senza nenti e pi supracchiù mortu di fami. Pigghiau un jornu, disfizziatu, pigghia un saccuneddu, li robbi ch'avia prima, si pigghiau e si nni iju. Si misi camina camina, e arrivau a un casinu; tuppuliau — «Cu'è?» — «Sugnu jeu, patri rimitu.» — «E chi vai firriannu?» — «Mi sapissivu diri d'unni spunta lu Suli?» — «Ih! figghiu figghiu, pri stasira scuri ccà, e dumani a lu matinu ti nni vai, chi cchiù ddà ti 'ntuppa nn'àutru cchiù anticu di mia.»

La matina, all'albicedda, lu patri rimitu cci detti un panuzzu; s'addumannau licenza Peppi, e si nni iju; si misi camina camina arrivau all'àutru casinu, e vitti un rimitu cu 'nna varva bianca sina a li dinocchia.— «Vossa binidica, Patri rivirennu.» — «Ch'avemu? ch'avemu?» — «Mi sapiti diri d'unni spunta lu Suli?» — «Ih! figghiu figghiu; camina, chi cchiù ddà cc'è unu cchiù anticu di mia.» Iddu addumannau bellissima licenza, e si nni iju. Arriva all'àutru casinu e vasau li manu a lu rimitu: — «Vossa binidica, patri granni.» — «Chi va' firriannu?» — «Mi sapi a diri d'unni spunta lu Suli?» — «Ih! figghiu figghiu!... Basta.... forsi tu cci arrivi; senti: teni ccà sta spingulidda; camina, senti gridari un liuni; comu lu senti gridari tu cci dici: — «O cumpari liuni, vi manna a saluta vostru cumpari rimitu, e portu la spingulidda pri scippàrivi la spina di lu pedi e pri supra-salutu mi aviti a fari parlari cu lu Suli.» Iddu partiu. Arriva nni lu liuni, cci scippau la spina di lu pedi; e cci dissi lu liuni: — «Ah! m'hai datu la vita!» — «Ora m'âti a fari parlari cu lu Suli.» — «Camina!» —Si lu purtau cu iddu lu liuni, e lu purtau chi cc'era un gran mari, cu l'acqua niura.— «Nun ti riminari di ccà, chi ora prima d'affacciari lu Suli affaccia un sirpenti, e tu cci dici: «O cumpari sirpenti, vi manna a saluta vostru cumpari liuni, e pri supra-salutu m'aviti a fari parlari cu lu Suli.» Lu liuni si nni iju, e Peppi vidi tramazzari l'acqua; affacciau lu sirpenti, e Peppi bottu 'ntra bottu cci dissi comu cci avia dittu lu liuni. Pigghiau lu sirpenti e dici:— «Prestu, jèccati all'acqua e 'nfilati sutta l'ali mei, vasinnò cu li raggi di lu Suli t'abbruci!» Peppi si misi sutta un'ala; lu Suli spuntau, e lu sirpenti cci dissi:— «Va dicci 'nzoccu cci ha' diri a lu Suli; prestu, avanzi chi si nni va.» E Peppi cuminciau a diricci:— «O Suli tradituri, tu sulu mi putisti 'ngannari, e chi nn'avivi a fari, o 'nfami e tradituri!» Lu Suli vitti accussì e cci dissi: — «Nun fu jeu chi ti 'ngannavi: fu tò mugghieri, a cui lu cunfidasti lu sigretu.» — «Allura m'ha' a pirdunari, Suli miu; ma un piaciri vogghiu fattu di tia, ha' a tracuddari a 24 uri e menza, quantu mi pìgghiu arrè la mè robba.» — «Vattinni chi ti lu fazzu ssu piaciri.» S'addumannanu bellissima licenza; po' Peppi si licinziau, e ringraziau a tutti e si nni iju dintra. Comu arrivau dintra, la mugghieri cci fici attruvari lu brodu; si risturau; e s'assittau 'nn'anticchia a lu friscu. Li so' cugnati eranu ddà e cci dissi: — «Ora cugnà', avemu a mettiri arrè 'nna scummissa.» — «E ch'aviti a mettiri? si robba 'un n'aviti cchiù...» — Dici: «Jeu cci mettu lu mè coddu e vuàvutri la mè robba.» Arrispunneru iddi: — «Unquà sì: vui lu vostru coddu, e nuàvutri la vostra robba e la nostra. Ma supra di chi havi ad essiri sta scummissa?» Dissi Peppi allura: — «Lu Suli quannu tracodda?» — «Bonu! rispusiru li cugnati 'ntra d'iddi! L'amicu 'nfuddíu! mancu sapi quannu tracodda lu Suli! — Com'è, si vutaru cu Peppi, a 23 uri e menza!» — «Jeu dicu chi tracodda a 24 uri e menza.» — Jeru a stenniri l'attu e si misiru a taliari lu Suli. Lu Suli a 23 uri e mezza si stava jittannu, quantu si vôta iddu: — «O Suli, e chissa fu la parola chi mi dasti?!» Allura lu Suli 'nveci di tracuddari, tirau 'n chianu, e tracuddau a 24 uri e menza. — «L'haju dittu?» dissi Peppi. Dicinu li cugnati: — «Aviti raggiuni.» E accussì Peppi si pigghiau subbitu la robba sua e chidda d'iddi. — «Ebbeni, (cci dissi Peppi) vi vògghiu fari vidiri lu cori di lu viddanu» (iddi cci dicianu ch'era viddanu). Pigghiau e cci detti la robba d'iddi e cci dici: «— Vegna ccà, jeu nun vogghiu robba d'àutri; jeu vogghiu la mè robba.» Si pigghiau la sua, e chidda d'iddi cci la detti. Peppi si ritirau arrè com'era cu sò mogghi; lu Re a dda parti l'abbrazzau, si leva la curuna e la metti 'n testa a Peppi. Li cugnati comu vittiru mettiri la crûna 'n testa a chiddu, cunsidira chi rabbia! però nun la mustravanu. Lu 'nnumani cci fu 'nna bellissima tavulata; 'nvitau a tutti li parenti, si divirteru, un piattu va e un piattu veni, all'ultimu po' cafè, gilatu e cassati, e accussì Peppi di mortu di fami vujareddu addivintau Riuzzu.

Salaparuta.


Text viewBook