Folk Tale

Lu cuntu di 'na Riggina

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
ATU327B,328,1119,531
LanguageSicilian
OriginItaly

'Na vota cc'era un Re. Stu Re avia setti figghi fimmini, e stavanu sempri affacciati a lu parcuni. Lu patri cci parsi ca li genti cci putianu fari un rinfacciu di sta cosa, e l'arriprinníu; cci arrispunni la figghia e cci dici: — «Papà, chi è? forsi nun putemu affacciari a lu parcuni?» — «No, figghia mia; 'un è duviri. Ritirativi, o sinnò, io vi mentu a lu sirragghiu, e vi dugnu un gottu d'acqua e 'na fedda di pani.» Ma li figghi 'un ni vòsiru sèntiri nenti, e lu patri li misi 'nta lu sirragghiu.

Passatu tempu chi hannu statu 'siliati hannu dittu tutti setti fimmini: — «Comu facemu? Pinsamu di dàrinni ajutu, pirchì cu sta fedda di pani e stu gottu d'acqua 'un si pò campari.» — «Giustu mi pari, dici unu, livari li nostri vistimenti di donni, e vistìrinni di omini. Ccà passa un custureri; a 15 uri e mezza muntamu a cavaddu e nni nni jamu a la cità.» — «Bella! bella!» dicinu tutti.

Chiamanu dunca lu custureri; cci dunanu li musùri; iddu cci tagghia li robbi d'omu. Fannu un purtusu suttirraniu: s'hannu muntatu a cavallu ddoppu vistuti, e fùjnu. A 15 uri 'n puntu veni lu patri cu lu pani e l'acqua, e nun trova cchiù li figghi. — «Olà! olà! olà! Tradimentu! Tradimentu!» Chi cci avianu a fari li cammareri di Curti?

Intantu, lu tantu caminari chi ficiru cci scurau 'nta li pedi. Vidinu 'na lucerna; si muntanu arrè a cavallu e arrivanu a un casinu, e si mettinu a tuppuliari: — «Oh! cavaleri!» dissiru li donni a lu patruni. Affaccia un magu scànciu di cavaleri. — «Chi cosa firriati vuàtri ccàni 'nta li me' palazzi?» — «Ah! facìtinni la carità di fàricci arrisittari ccà stasira, cà semu stanchi di lu caminu.» — «Ebbeni, Trisiana, grapi lu purtuni, e fa entrari a chissi poviri 'nfilici! Smuntàtili di lu cavallu, dàticci òriu a li bestii, facìticci lu manciari e risturati a sti poviri donni (ca iddi già s'avianu livatu li vistiti d'omu e s'avianu misu chiddi di donna). Jeu ora vi fazzu stari cu li me' figghi; setti siti vuàtri, e stati tutti assemi.»

Ddoppu ch'hannu scravacatu di li cavalli, li figghi di lu Re hannu acchianatu susu; hannu attruvatu lu manciari e s'hannu jutu a 'rrisittari. Arrivannu 'mmeri menzannotti, vôtasi Trisiana, ch'era la mugghieri di lu magu, e dici: — «Lu sai, maritu mio, ch'haju pinsatu di manciarimilli?»

Una di li soru, 'sperta, ch'avia lu sintimentu chi cci caminava, cci dissi a li soru: — «Picciotti, sdamu, masinnò semu morti, ca jeu 'ntisi nutizia ca la maga s'havi a manciari a nuàtri.» Li soru 'ncuminciaru a parrari 'ntra iddi, e Trisiana ca li 'ntisi cci dicía: — «Pirchì parrati?» E iddi arrispunnianu: — «Pirchì semu rutti di lu viaggiu e mancu dòrmiri putemu.»

'Mmeri menzannotti sduna lu magu e la maga; 'ncùgnanu nni lu lettu di li so' figghi, e cridennusi ch'eranu li setti donni stranii si manciaru li setti figghi soi. Si vôta una di li figghi di lu Re: — «Gnàzia, jamunìnni, ca semu morti masinnò.»

Scinninu passu passu, muntanu a cavallu, e si la furàggianu.

Caminannu, cci agghiorna 'nta li pedi e arrivanu 'nta 'na citati chiamata Mienna. Ddà arrivannu, traseru 'nta la lucanna: — «Chi cc'è di manciari?» — «Cc'è di tuttu: zoccu cumannanu vuàtri signuri. Ma prima aviti a diri: vuàtri chi cosa siti? siti figghi di Rignanti o figghi di Cavaleri?»

Iddi 'un dissiru nenti. Manciaru, muntanu a cavallu e si nni vannu a Gènuva. A Genuva chi ficiru? s'adduaru un palazzu; dinari nn'avíanu, e si misiru a stari ddà.

Figghi di Re, eranu beddi, avianu 'na purtata vera riali. Vinianu cavaleri, e cci jianu pi partitu. Quannu cci parsi a iddi, si maritaru: la granni si pigghiò un Conti, la secunna si pigghiò un 'ngrisi, la terza si pigghiò un cavaleri, la quarta un galantuomu, la quinta un burgisotu, la sesta un sàcciu a cui, (mittemu, un bonu mastru), l'urtima, ch'era cchiù 'sperta, si pigghiò un Riuzzu.

Arrivannu lu tempu ch'eranu arrisittati pi l'affari so', arrispunni unu di li cugnati e cci dici a lu Riuzzu: — «O cugnatu, vui è veru ca siti Re, ma li virtùi chi sapi vostra mogghi, vui 'un li sapiti, e 'un cc'è pirsuna chi li sapi.» — «Ma pirchì chistu chi diciti?» — «Pirchiì idda si fida di jiri a pigghiari tu siìddu a la mugghieri di lu Mau.»

Lu Riuzzu 'ntisi accussì e cci urdinau a sò mugghieri di jiri pi lu siìddu. Rispunni idda e cci dici: — «Tu mi vôi a morti cu lu fàrimi jiri pi stu siìddu; ma puru, dunami lu cavallu, l'òriu, e lu manciari pi mia, e jeu mi nni vaju; ma senti chi ti dicu, ca si mancu un annu, un misi e un jornu, fa cuntu ca jeu sugnu morta.»

Puviredda, si metti a caminari: arriva a la casinu di lu Mau; metti lu cavallu a la stadda, e assumma a lu palazzu. — «O Donna Trisiana, mi voli fari arrisittari pi stasira?» — «Jeu, figghia, cci arrispunni Trisiana, (la mugghieri di lu Mau), haju avutu li gran tradimenti, ca mi ficiru manciari a li me' figghi. Chi ti dici ora la testa di vèniri a stari 'nta li me' palazzi?!» — «Ma jeu chi cci trasu 'nta sta cosa? Jeu la vurria trattari pi mamma; e a vassia pi patri (cci dissi a lu Mau).»

Lu Mau e la Màa giustu cci parsi di falla tràsiri; 'un avievanu a nuddu! Cci dannu a mangiari picciuna e gaddini fina chi la 'ngrassanu. Arrivannu a li cincu misi, si vôta Trisiana: — «Atuzza, Atuzza, vidi comu si' situata?» Comu dici accussì, si vôta lu Mau e dici: — «Lu sa', Trisiana, ch'haju pinsatu? Camía lu furnu setti jorna e setti notti, mi la fa' còciri a la picciotta e mi la fa' mettiri 'nta li pratta, ca comu vegnu, jeu mi la manciu;» sintennu parrari di la povira picciotta. — «Veni ccà, Atuzza, a vìdiri lu furnu com'è situatu.» Arrispunni la picciotta: — «Ah! matruzza mia! E jeu chi nn'haju vistu mai di sti cosi?!» 'Ncugna; poi dici: — «Matruzza, taliàti prima vui lu furnu.» La Màa 'ncugna; la Rigginedda l'afferra pi lu pizzu di l'eccetra, e la scarrica 'nta lu furnu: e subbitu metti la palata. Cci ha tiratu lu siìddu di 'nta lu jitu, ha nisciutu a la Màa di lu furnu e l'ha mittutu 'nta lu tavulinu, cci ha mittutu un sugghiu a lu lettu, e ddà cci ha attaccatu un fazzulettu a la testa pi fari vidiri ca idda era malata. Munta a cavallu e si nn'ha turnatu a lu palazzu di lu Riuzzu.

S'arricogghi intantu lu Mau, e vidi la tavula stinnuta. — «Oh! Trisiana, 'nca chi! tu malata si'? 'Nca nu nni vôi tu? Lu vidi ch'è grassa? 'Nca pirchì nu nni vôi?» S'assetta, va a vidi lu lettu e trova tu sugghiu, e dici — «Tradimentu! m'hannu fattu mangiari a mè mogghi!...»

Ddoppu passatu tantu tempu, arriva a lu palazzu di lu Riuzzu la mogghi: — «Oh! figghia quant'havi ch' 'un ti viju! Stà facennu un annu, un misi e un jornu ch' 'un ti viju.» Arrispunni la mogghi: — «Oh! bruttu cani, mi vôi a la morti ca mi mannasti a la cullittina!!»

Li cugnati eranu 'mmidiusi, e 'un sapiennu comu fari pi libbiràrisi di sta Rigginedda, ca l'aviànu pi suprossu, vannu nni lu Riuzzu: «Ora cugnatu, già siti Re; lu siìddu vi lu iju a pigghiari vostra mogghi, ma cci ammanca lu cavaddu ch'havi lu Mau. 'Nta la Cicilia e 'nta tuttu lu munnu, 'un cc'è nuddu ch'havi stu cavaddu».

La Rigginedda 'ntisi la cosa; arrispunni a lu maritu: «Vôi chi cci vaju? Jeu sugnu cuntenti di jiri a la morti; dunami lu vittu pi mia e pi lu cavaddu, e jeu mi nni vaju a cravaccari.»

S'abbrazza e vasa cu lu sposu: — «Si jeu ammancu cchiù d'un annu, un misi e un jornu, fa' cuntu ca jeu sugnu morta.» Si metti a curriri; all'annu arriva a lu palazzu di lu Mau. Stu cavaddu di lu Mau 'un si putia pigghiari s' 'un cci accavarcava 'n capu. Dici lu cavaddu: — «Patruni, ajutu! Patruni, ajutu!» Rispunni idda: — «Sta' fermu!» e lu cavaddu ciniava. «Teni! cci dici la Rigginedda, ca haju 'na bacchetta e ti dugnu tanti vastunati!...» Idda tantu fici e tantu dissi, ca cci misi la brigghia a lu cavaddu, e subbitu l'ha accavarcatu. Mentri niscía di la stadda, affaccia lu Mau e vidi sta cosa. Dici: — «Oh! empia scilirata! Macari chista mi fai!» Poi dici: «Si tu mi duni lu cavallu, jeu ti dugnu tutti li mei beni». — «Eh! Mau, jeu sugnu chidda chi vi fici ammazzari li figghi; e a vostra mogghi mmirè cci haju livatu lu siìddu.» — «Rendimillu pi carità!» — «No, lu cavallu havi a vèniri a lu mè palazzu.»

Agghiuncennu a lu palazzu ha datu nutizia a lu Riuzzu. Subbitu veni l'accumpagnamentu di surdati, pi purtari stu gran cavaddu. Lu maritu a vidiri la mugghieri, l'abbrazza e la vasa. Arrivannu a lu palazzu, jeru tutti li cugnati. — «Evviva! Evviva! chistu è lu primu cavaddu di tutta la Cicilia. Ma sapiti chi cci ammanca? Lu strumentu chi parra sulu».

Lu Riuzzu, nulitusu, cci lu dissi a la mogghi. Idda, ca curaggiu nn'avia pi idda e pi àutru, si partíu cu lu cavaddu e lu vittu; «e si ddoppu un annu, un misi e un jornu 'un tornu, fa' cuntu ca jeu sugnu morta.»

Intantu lu strummentu cci dissi a lu Mau: — «Vidi ca chidda chi ti fici mangiari li figghi, chidda chi ti pigghiau lu siìddu, chidda chi ti arrubbò lu cavaddu m'havi a vèniri a pigghiari a mia. Sta accura.»

Junci la picciotta nni lu Mau, e comu java juncennu, spijava lu Mau a lu stummentu: — «Unn'è arrivata?» — «A mità di via.» — «Unn'è arrivata?» — «Avanzau la via.» — «Unn'è arrivata?» — «Vicinu lu purtuni.» — «Unn'è arrivata?» — «A la scala.» — «Unn'è arrivata?» — «L'urtimu scaluni.»

Comu idda agghiunci all'urtimu scaluni, lu Mau l'agguanta pi li capiddi, e la spinci: — «Ah! hai vinutu cu li to' pedi a la morti.» — «Ebbeni lu sàcciu ca sugnu morta, cci dici idda. Datimi la mantinimentu quantu 'ngrassu, ca jeu sugnu comu 'na gaddina màghira comu li cani.» — «Ebbeni: mangia du' misi, e po' si nni parra!» Si vôta cu l'àutra mugghieri: — «Dùnacci a mangiari a chista, ca jeu mi nni vaju e po' tornu.» Idda la picciotta, dici: — «Jeu vogghiu 'na grazia: quantu dormu un quartu 'nta sta lettu.» Ddoppu chi si curcau e 'nta lu lettu, e facia finta ca durmia, afferra lu stummentu; munta a cavallu, e si nni va. 'Nta stu mentri veni lu Mau: — «Ah! ca lu stummentu si pigghiau! E 'un ti l'avia dittu, mugghieri birbanti, di guardalla!...»

Intantu chi la Rigginedda avvicina a lu palazzu di lu maritu, manna li surdati, pi la tanta cuntintizza chi purtava lu stummentu. Festi e pranzi.

Vennu 'n'àutra vota li cugnati:— «Cugnatu, è veru ca aviti l'aneddu, aviti lu cavaddu, aviti lu stummentu, ma ora pi essiri cuntenti veru duvissivu jiri a fari pigghiari a lu Mau vivu. Chista sarria la vera cosa spittaculusa....»

Cci arrispunni la mogghi a lu maritu quannu cci lu dissi: — «Sì, bruttu cani, ca ti fa' livari di li paroli di chistu e di chiddu. Tu duni saziu a li me' soru, ma jeu speru, a la morti nun cci jiri, e superari puru chista.» — «No, la mogghi, ca jeu nun su' bruttu cani, e mancu cercu la tò morti.» — «Lassamu stari li chiacchiari: m'ha' a dari un paru di causi di calabrisi, 'na banca e n'accetta, quattru tavuluna, e chiova d'un carrinu l'unu.»

Si munta a cavallu, e si nni va agghìri nna lu Mau. Arrivannu vicinu lu palazzu di lu Mau, si leva l'accetta di lu cintu, e si metti a fari fossa davanti lu palazzu di lu Mau. 'Nta mentri affaccia lu Mau: — «Chi cosa fai?» — «Ccà cci havi a esseri 'na testa d'acqua, ch'havi a fari lu jocu di l'acqua, e cci hê dari piaciri a lu Mau.» Arrivannu ca fici vicinu 'na canna e mezza di funnàri, ha calatu di lu palazzu lu Mau, e veni a vidi lu fossu; vicinu la porta cci sciàmpula lu pedi, e cadíu 'nta la fossa appinninu. Cci dissi lu Mau a la Rigginedda vistuta omu: — «Alì! Alì, chi mi struppiai! E ora com'hê fari pi nèsciri?» — «Giustu mi pari, cci arrispunni la picciotta, chi vi mintiti 'n capu sti tavuluna, e jeu vi tiru. Lassàtimi mettiri quattru chiova, masinnò arreri caditi.» Ddoppu ch'ha chiantatu li tavuluna a forma di càscia: — «'Nfilativi.» — «M'âti a diri unni luci» cci dici idda a lu Mau. — «Ccà luci!» La picciotta appizza e chianta n'àutru chiovu. — «Luci cchiui?» — «Mai.» — «Ora, cci dici idda, lassatimi vidiri comu jiti 'n capu la vèstia.» Ha pigghiatu e l'ha 'mmurdutu cu la corda, e lu metti 'n capu la vèstia. Camina, camina, l'ha purtatu a lu palazzu e l'ha prisintatu a lu Riuzzu. Figuràmmuni la cuntintizza! Lu stummentu sunava dannu signali ca idda vinia. Comu fu scarricata la càscia, hannu 'ncatinatu lu Mau, hannu fattu nèsciri quattru liuna pi jillu a sfardari. Li liuna nni ficiru la mala minnitta.

'Gnazia era cuntintuna di lu sò triunfu; li soru e li cugnati tutti ammussati, cà cci avianu misu tanti mali puncigghiuna, ma tutti 'nùtili. Lu Riuzzu arristò cu sò mugghieri cu l'aneddu, lu cavaddu e lu stummentu, e nuàtri semu ccà senza nenti.

Salaparuta.


Text viewBook