Folk Tale

Catarina la Sapienti

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

'Nca, Signuri, si riccunta ca cc'era 'na vota 'n Palermu un gran niguzianti maritatu. Ora stu gran niguzianti avia 'na figghia, ca comu fu smammata cci vinni 'na sapienza ca ogni cosa chi succidia 'nta la casa, idda avia a dari lu sò disbòtu. Lu patri vidennu lu talentu di sta figghia, la chiamava Catarina la Sapienti. Chista studiari tutti sorti di lingui, chista leggiri tutti sorti di libbra: virtù, talenti ca 'un cc'è lu paru. Arrivannu a l'età di sidici anni, cci mori la matri. Sta picciotta pi la pena si chiuj 'nta 'na cammara e 'un vosi nèsciri cchiui. Manciari, e vulia manciari ddà dintra; dòrmiri, e vulia a dòrmiri ddà dintra: nè spassiggi, nè tiatri, nè divirtimenti. Lu patri; avennu st'unica figghia ca 'un cci spirciava cchiù nenti, cci parsi di giustu di tèniri un Cunsigghiu. Chiama tutta la Signuria (cà cu tuttu ch'era niguzianti avia amicizia cu li megghiu): — «Signuri mei, sapiti ch'haju 'na figghia ch'è la pupidda di l'occhi mei: quant'havi chi è morta sò matri, stà chiusa comu li gatti, 'un voli cchiù affacciari manco lu nasu.»

Lu Cunsigghiu dici: — «Vostra figghia havi 'na gran nnuminata pi l'universu munnu pi la gran sapienza chi havi: grapìticci un gran culleggiu, cà cu lu dari studiu, forsi ca si putissi livari sta barra di lu ciriveddu.» — «Mi piaci!» dici lu patri. Chiama la figghia e cci dici: — «Senti, figghia mia, mentri ca tu 'un vôi nudda allianazioni, io haju pinsatu di sta manera: Di grapìriti un culleggiu; e tu nni si' la patruna. Ti piaci?» A idda cci piacíu, e si misi a diriggiri idda stissa li mastri pi fari stu culleggiu; cà pi 'ncegnu nn'avia pi idda e pi àutru. Allistutu stu culleggiu, fannu l'avvisi: «Cu' voli jiri a studiari nni Catarina la Sapienti, cc'è scola franca.»

Comu javanu vidennu li picciotti, masculi e fimmini, idda li java facennu assittari 'nta li vanchi unu appressu all'àutru senza particularità pi nuddu. Dici: «ma chiddu è carvunaru.» 'Un fa nenti: lu carvunaru s'avia a 'ssittari allatu di la figghia di lu Principi. Cu' veni prima macina lu mulinu. Accuminzò la scola. Catarina la Sapienti 'nsignava a tutti aguali; a cui nun cci purtava lizioni, 'na ferra 'nchiummata 'n punta e cafuddava.

La nnuminata si sappi sina a palazzu, e lu Riuzzu cci vosi jiri. Si vesti di gran tinuta, trasi, trova un postu, e idda lu fici assittari a ddu postu. Quannu juncíu un'iddu, Catarina cci spijò 'na difigurtà; lu Riuzzu 'un cci sappi arrispunniri; ppuhm! e idda cci cafudda un timpuluni ca criju ca la mascidda ancora cci abbrucia. Lu Riuzzu currivatu di sta parti, acchiana a Palazzu, e va nni sò patri. — «Grazia, Maistà! Mi vogghiu maritari, e vogghiu a Catarina la Sapienti.» — Lu Re manna a chiamari a lu patri di Catarina la Sapienti, e lu patri cci va. — «Maistà, a li vostri cumanni!» — «Sùsiti! Mè figghiu è 'ncrapicciatu di tò figghia: maritàmuli.» — «Comu voli, Maistà; ma io sugnu mircanti, e vostru figghiu è sangu riali.» — «'Un fa nenti: mè figghiu la voli.»

Comu lu patri torna a la casa: — «Catarina, lu Riuzzu ti voli pi mugghieri. Tu chi dici?» — «Mi lu pigghiu.» 'Nta termini ottu jorna, tutti cosi fôru pronti. (Chi cci ammancava forsi la lana? li cantarana?) Lu Riuzzu cci pripara dudici dunzelli; hannu graputu cappella riali, e l'hannu maritatu.

A la finuta di lu zitaggiu, la Riggina cci dissi a sti dunzelli di jiri a fari lu sò duviri, di jiri a spugghiari la Rigginedda pi falla curcari. Lu Riuzzu arrispusi: — «'Un vogghiu nè spugghiari, nè vèstiri, nè guardii darrèri la porta.

Comu fôru suli: — «Catarina, cci dici lu Riuzzu, cci pensi la timpulata chi mi dasti a la scola? Ti nni penti?» — «Chi m'hê pèntiri! Anzi, si vuliti, vi nni dugnu 'n'àutra.» — «Comu! 'un nni si' pintuta?!» — «Mancu pi sonnu.» — «Dunca 'un ti ni vô' pèntiri?!» — «E cu' nni parra!» — «Ahn! chistu cc'è? Ora ti fazzu avvìdiri cu' sugnu io.» E accumenza a priparari 'na corda pi calalla 'nta lu trabbuccu. Prima di calalla, cci dici: — «Catarina, o tu ti penti, o io ti calu 'nta stu trabbuccu!» — «E io staju cchiù frisca!» cci dici Catarina, attrivita. Lu Riuzzu senza nec tibbi nec tabbi l'ha calatu 'nta lu trabbuccu senz'àutra cumpagnia chi un tavulineddu, 'na sèggia, 'na quartara cull'acqua e 'na fedda di pani misu pi davanti. Lu 'nnumani lu patri e la matri jeru pi la ben livata. — «'Un pò tràsiri nuddu, dici lu Riuzzu, cà Catarina è malatedda.» Grapi lu trabbuccu: — «Comu ti l'ha' passatu stanotti?» cci spija lu Riuzzu. — «Bella frisca» cci dici Catarina. — «Cci pensi la timpulata chi mi dasti?» — «Pinsàti pi chidda chi v'hê dari.»

Ora passannu du' jorna, la fami la pigghiava pi darreri lu cozzu. 'Un sapennu chi fari, si leva la sticca di lu cerru, e si metti a fari un pirtusu a lu muru. Spirtusa, spirtusa, a lu capu di vintiquattr'uri vidi lustru, ca si 'ntisi arricriari. Allarga ddu pirtusu, e 'nta mentri chi talía, vidi passari lu scrivanu di sò patri: «Don Tumasi, Don Tumasi!» A Don Tumasi 'un sa chi cci parsi sta vuci chi vinía di lu muru. — «Io sugnu: Catarina la Sapienti; diciti a mè patri ca cci vogghiu parrari ora ora ora ora.»

Veni lu patri accumpagnatu di Don Tumasi, (cà sulu 'un lu putia 'nzirtari,) e idda cci dici: — «Patri mio, la mè vintura vosi accussì: essiri jittata 'nta stu trabbuccu. Faciti sfussari di lu bagghiu di lu nostru palazzu fina ccà, faciti architravati, 'nfilàticci lampiuna ogni vinti passi, e lassati fari a mia.» La cosa iju bella. Sò patri ogni jornu cci facia junciri lu manciari: gaddini, gadduzzi, pitaggi di sustanza. Lu Riuzzu tri voti lu jornu cci affacciava: — «Catarina, ti nni penti di la timpulata chi mi dasti?» — «Chi m'hê pèntiri? Pinsati la timpulata chi v'hê dari.»

Li mastri travagghiavanu a fari lu suttirraniu: ogni vinti passi un architravatu e un fanali. Comu fu lestu, idda facia, ca aspittava ca lu Riuzzu chiuija lu trabbuccu, poi si nni passava nni sò patri, e accussì java a fari cilenca. Passannu 'na picchidda di jorna, a chistu cci cuminzaru a vunciari li capiddi: grapi lu trabbuccu: — «Catarina, io vaju a Napuli; m'ha' a dici nenti?» — «Tantu piaciri: divirtitivi, e quannu arrivati scrivitimi; ma sapiti chi si soli diri? — Vidi Napuli e poi mori; 'un facemu ca muriti!» — «'Nca mi nni vaju?» — «Ma quannu! ancora ccà siti?» E lu Riuzzu si nni iju.

Comu si chiuj lu trabbuccu, curri Catarina nni sò patri: — «Papà, ora è lu casu di darimi ajutu. Subbitu subbitu un brigantinu prontu, cammareri, 'na nurrizza, àbbiti di gala, e mannàti lu tuttu a Napuli. Ddà addugassiru un Palazzu 'n facci lu Palazzu riali e aspittassiru a mia.»

Lu patri pripara lu brigantinu e lu fa pàrtiri. Lu Riuzzu 'nta mentri fa priparari 'na bella fragata, e si 'mmarca e parti. Com'idda vitti di l'àstracu di sò patri ca lu Riuzzu partiu, si metti supra n'àutru brigantinu, e prima di iddu fu a Napuli: li bastimenti nichi, si sapi, caminanu cchiù di li grossi. Comu junci, si vesti di li megghiu àbbiti, e va a 'ffaccia a lu palazzu. Ogni jornu àbbiti novi: e la cuminciò a sfrazziari. Lu Riuzzu la vitti e si nni 'nnamurau; manna 'mmasciaturi: — «Signura, lu Riuzzu vi vurria fari 'na visita, si tantu l'aviti a piaciri.» — «Patruni!» cci arrispunni idda. Veni lu Riuzzu vistutu di gran tinuta; cirimonii di ccà, cirimonii di ddà; si mettinu 'n cummirsazioni. Dici lu Riuzzu: — «E vui siti schetta, Signura?» — «Schetta; e vui?» — «Io puru sugnu schettu. Vi l'haju a diri? Vui, signura, assimigghiati a 'na picciotta chi vulia beni io 'n Palermu. Io vi vurria pi mugghieri.» — «Tantu piaciri, Riuzzu.» E 'nta termini ottu jorna lu Riuzzu e Catarina la Sapienti s'hannu maritatu.

Sta signura niscíu gravita. Cuntu 'un porta tempu: a li novi misi 'n puntu parturiu. Parturisci e fa un masculiddu ch'era 'na biddizza. Lu Riuzzu 'ncugna vicinu lu lettu: — «Rigginedda, comu cci mittemu?» — «Napuli!» (dici Catarina). E cci hannu misu Napoli.

Passannu du' anni lu Riuzzu vosi pàrtiri. La Rigginedda si faci àghira, ma iddu 'ntistau e vosi pàrtiri. Prima di pàrtiri cci fa 'na carta e cci dici ca lu picciriddu era lu primugenitu sò, e avia a essiri cu lu tempu lu Re. E parti pi Genua. Com'iddu parti, idda scrivi a sò patri ca cci avissi mannatu a Genua un brigantinu càrricu di mobili, cammareri, 'na nurrizza e tuttu: addugàssiru un palazzo 'n facci lu Palazzu riali di Genua, e aspittassiru a idda. Lu patri càrrica un brigantinu e lu manna a Genua. Quannu lu Riuzzu partiu, idda pigghia un brigantinu e prima d'iddu si va a 'mpalazzari 'nta lu palazzu di Genua. Comu lu Riuzzu vidi sta bedda giuvina pittinata a la riali, cu gioj e ricchizzi: «Maria! (dici) assimigghia tutta a Catarina la Sapienti!» Pigghia un 'mmasciaturi e cci lu manna pi diricci ca lu Riuzzu cci vurrissi fari 'na visita. Idda cci dici ch'è patruni; e lu Riuzzu cci acchiana. Discurrennu discurrennu, cadi lu discursu supra d'idda. — «Vui chi siti schetta?» cci dici lu Riuzzu. — «Cattiva (cci rispunni Catarina). E vui?» — «Io puru sugnu cattivu, ed haju un figghiu. Ma vui, cci dici a la Rigginedda, assimigghiati 'na stampa a 'na signura chi canuscivi 'n Palermu.» — «Chi maravigghia! A lu munnu setti nn'avemu a 'ssimigghiari.» — P'accurzari, 'nta termini ottu jorna lu Riuzzu e Catarina la Sapienti s'hannu maritatu. Sta signura nesci gravita; li misi passanu, e lu cuntu 'un porta tempu: a li novi misi veni l'ura di lu partu; parturisci e fa n'àutru masculiddu cchiù beddu di lu primu. Lu Riuzzu, cunsiddirati la cuntintizza! — «Rigginedda, (dici) comu cci mittemu?» — «Genua!» — «Genua.» E l'hannu vattiatu: Genua.

Passannu du' anni, a lu Riuzzu cci veni lu sfilu di pàrtiri arrèri. — «E comu partiti? cci dici la Rigginedda, cu un figghiu 'ntra la facci?.» — «No, cci arrispunni lu Riuzzu, io ti fazzu 'na carta, ca chistu è figghiu mio, ed è lu principinu.» E cci la fici. Mentri iddu si pripara la partenza pi jiri a Vinezia, la figghia scrivi a lu patri 'n Palermu pi n'àutru brigantinu cu cammareri, nurrizza, mobili, àbbiti diffirenti, e tuttu. Lu brigantinu junci 'n Vinezia. Lu Riuzzu parti; la Rigginedda si 'mmarca puru; si sapi ca li bastimenti cchiù granni vannu cchiù a tempu; idda junci primu, e si va a 'mpalazza. Jùncinu li vascelli: comu lu Riuzzu pigghia prattica, l'occhi unni cci vannu? nni lu finistruni di la Rigginedda. «Maria! ma chista assimigghia tutta a Catarina la Sapienti! a Napuli, la stissa; a Genua, la stissa!.. Ma idda 'un pò essiri, pirchì chidda è chiusa 'nta lu trabbuccu; chidda è a Napuli, e l'àutra è a Genua..... Ma idda cci assimigghia tutta.....» Cci fa fari 'na 'mmasciata; cci va a fari 'na visita, e cci dici: — «Mi pari 'na cosa curiusa: Signura, vui assimigghiati a 'na signura chi vitti 'n Palermu, a Napuli, a Genua.» — «Chi maravigghia, Riuzzu! Setti nn'avemu a 'ssimigghiari a stu munnu.» Si fannu li soliti discursi: «Siti schetta?» — «No, sugnu cattiva» — «E vui?» — «Sugnu cattivu puru, e haju du' picciriddi.» A capu d'ottu jorna s'hannu maritatu. Sta signura nesci gravita: li misi passanu: lu cuntu 'n porta tempu: a li novi misi cci vennu li dulura di lu partu. Parturisci e fa 'na figghia fimmina bedda quanto lu Suli e la Luna. — «Chi cci mittemu, Rigginedda?» cci spija lu Riuzzu a Catarina. — «Vinezia.» S'ha vattiatu: Vinezia.

Stannu du' anni: «Sai chi pensu, Rigginedda? Lu mè viaggiu l'haju fattu; ora tornu 'n Palermu; ma prima di pàrtiri ti fazzu 'na carta accussì e accussì: ca chista è figghia mia, ed è 'na principissa riali.»

Iddu parti, e Catarina dappressu. Comu Catarina junci 'n Palermu, va a la casa di sò patri, e si va a 'nfila 'nta lu trabbuccu. Junci lu Riuzzu; primu pinseri nun havi, di jiri a gràpiri la trabbuccu: — «Catarina! comu si'?» — «Bona!» — «T'ha' pintutu di la timpulata chi mi dasti?» — «E cu' nni parra! Pinsati la timpulata chi v'hê dari.» — «Pènsacci, Catarina, sai! Io mi maritu» — «E vui maritativi. A vui cu' vi teni?» — «Ma si tu ti nni penti, tu si' mè mugghieri!» — «No.»

Lu Riuzzu 'un sapennu cchiù chi fari nesci a diri ca la mugghieri cci muriu, e havi bisognu di maritarisi arreri. Scrivi pi li ritratti di li figghi di li Re pi maritarisi. Cci vennu li ritratti: la megghiu chi cci piaci è la figghia di lu Re d'Inghiliterra; e cci manna a dici ca vinissiru la matri e la figghia, ca lu matrimoniu è cunchiusu.

Junci la principissa e lu Riuzzu d'Inghiliterra 'n Sicilia, e vannu a Palazzu. 'Nta mentri, Catarina chi fa? fa priparari tri bell'àbbiti a la riali a li picciriddi soi Napuli, Genua e Vinezia. Lu 'nnumani di l'arrivu di la Principissa d'Inghiliterra s'avia a fari lu matrimoniu. Catarina si vesti di Riggina chi era, si pigghia a Napuli, vistutu di Riuzzu, e a Genua e a Vinezia vistuti di Principi, si metti 'nta 'na carrozza di gala e va a Palazzu. Idda cci dici a li picciriddi: — «Comu io vi dicu di vasari li manu a vostru patri, vuàtri jiti e cci li vasati.» — Acchiananu a palazzu: lu Riuzzu era assittatu sutta lu sògghiu. Junci; la cosa iju bella: — «Napuli, Genua e Vinezia, (dici Catarina) jiti a vasari la manu a vostru patri!» E li lassa jiri.

Lu Riuzzu fici la morti ch'appi a fari. — «Ah! chista è la vera timpulata!» cci dici a Catarina; scinni di lu sogghiu e s'abbrazza a li so' figghi. La Principissa d'Inghiliterra arristau comu la zita cu lu gigghiu rasu. Lu 'nnumani s'ha accattatu lu Càssaru e ha partutu. Catarina cci ha cuntatu a sò maritu tuttu l'arcanu; e iddu 'un putia cchiú di addimannàricci pirdunu di chiddu chi cci avia fattu pàtiri. E di ddu jornu 'n poi si vosiru beni sempri e

Arristaru filici e cuntenti

E nui semu ccà e nn'ammulamu li denti.


Text viewBook