Folk Tale

Lu Re d'Amuri

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

'Na vota s'arriccunta ca cc'era un cavuliciddaru. Stu cavuliciddaru avia tri figghi fimmini. 'Na vota si vôta la cchiù nica: — «Oh! patri, mi cci purtati a cògghiri cavuliceddi?!» — «Sì, figghia mia.» E si l'ha purtatu. Arrivannu 'nta un jardinu, si misiru a cògghiri cavuliceddi. Idda di luntanu avvista un bellu pedi di cavuliceddi, e si metti tira tu e tira io cu lu patri a scippallu. Comu lu scipparu, nesci un turcu, e cci dici: — «E comu cci aviti graputu la porta a lu mè patruni! Ora aviti a tràsiri, ca iddu havi a dicidiri chi castigu v'havi a dari.» Chiddi, cchiù morti ca vivi, trasèru ddà sutta, mentri ch'eranu misi assittati vìdinu tràsiri a n'aceddu virdi; lu vìdinu 'nfilari 'nta 'na tina di latti, poi 'nta 'na tina d'acqua; nesci di ddà tina, s'asciuca, e addiventa un beddu figghiu. Si vôta cu lu turcu: — «E chi vonnu sti pirsuni?» — «Signuri patruni, v'haju a diri ca st'omu e sta donna hannu tiratu un cavuliceddu e v'hannu graputu la porta di lu suttirraniu.» — «Nuàtri chi vulìamu sapiri — dici lu patri — ca chista era la casa di Voscenza; mè figghia vitti un bellu cavuliceddu, cci piacìu e lu scippò.» — «Beni, mentri è chistu — dici lu patruni — vostra figghia resta ccà pi mugghieri mia: tiniti stu sacchiteddu di munita d'oru, e vi nni putiti jiri. Quantu voti aviti disiu di vìdiri a vostra figghia, viniti, e siti lu patruni.» Lu cavuliciddaru si licenzia cu sò figghia, e si nni va.

Lu patruni comu arristò a sulu cu idda cci dissi: — «Vidi, Rusidda: tu ora ccà si' la patruna...;» e cci cunsignò tutti li chiavi. Iddi si gudìanu li capiddi di 'n testa. 'Na jurnata cci vinni 'n testa a li so' soru di vuliri jiri a vidiri a Rusidda. Tuppuliaru e traseru: e l'aceddu 'un s'avia arricugghiutu pi fari la solita funzioni di lavàrisi 'nta lu latti e l'acqua. Li soru accuminzaru a spijàricci: — «Ora chi cosa è stu tò maritu?» — «E io chi sàcciu...» cci arrispunni la soru. — «Comu pò essiri mai ca tu ha' a stari cu iddu senza sapiri cu' è e cu' nun è!» Si vôta Rusidda: — «Io nun lu sàcciu, pirchì iddu mi fici pi pattu ca io 'un hê circari cu' è iddu.» — «Sai tu ch'ha' a fari? Finciti siddiata, ammenu iddu ti lu dici cu' è.» Idda si fici livari di li paroli di' li so' soru, e quannu s'arritirò l'aceddu e si lavò e addivintò omu, idda si cci ammustrò siddiata. — «Chi hai?» cci spija lu giuvini. — «Nenti» — «Megghiu mi la vô' cuntari.» Rusidda si fici apprïàri un pezzu, all'urtimata cci dissi: — «Ora lu sai pirchì sugnu siddiata? vogghiu sapiri tu comu ti chiami.» — «Ah! Rusidda Rusidda, ma tu veru lu vô' sapiri comu io mi chiamu?» — «Sì ca lu vogghiu sapiri.» — «Ma veru veru dici?» — «Sì ca lu vogghiu sapiri.» — «Mentri ca tu dici veru, pigghiami lu palangàru e lu vacili d'oru chi cc'è 'nta lu stipu, e mèntili supra sta sèggia.... Rusidda, prima ch'io acchianu supra sta sèggia, dimmi si da veru vô' sapiri comu io mi chiamu. Bada ca è peju pi tia.» — «Sì ca lu vogghiu sapiri!» Pigghia iddu, e si metti sopra lu vacili e si vagna li pedi. — «Rusidda, tu veru lu vô' sapiri comu io mi chiamu?» — «Sì.» E l'acqua cci arrivò a la panza, cà iddu, l'aceddu, si cci avia 'nfilatu! E cci dici: — «Rusidda, tu veru lu vô' sapiri comu io mi chiamu?» — «Sì!» E l'acqua cci arrivò a la vucca. — «Rusidda, tu veru lu vô' sapiri comu io mi chiamu?» — «Sì, sì, si!» — «Ora vidi ca io mi chiamu lu Re d'Amuri!» e dicennu accussì, spirisci iddu, spirisci lu vacili, spirisci lu palazzu, e Rusidda si trova jittata 'nta 'na chianura senza un'arma chi l'ajutassi. Chiama cammareri, criati; cu' cci avia a rispunniri?! Si vôta e dici: — «Mentri spiriu iddu, io l'hê jiri circannu spersa pi lu munnu.»

E gràvita grossa e bona (ca idda già era gràvita) si misi a caminari. Camina, camina, cci scura 'nta 'n'àutra chianura accussì sularina, ca mischina! si sintia strinciri lu cori. 'Un sapennu comu fari, chiama:

«Ah! Re d'Amuri, Lu facisti e lu dicisti, 'Nt'òn vacili d'oru mi spiristi, E la povira mischina Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

Mentri ca idda grida accussì, cci affaccia 'na Mamma-dràa; e cci dici: — «Ah! sciliratuna, e chi curaggiu hai di jiri circannu a mè niputi!... Ma lu sai pirchì 'un ti manciu? pi st'armuzza ch'hai 'nta stu stomacu. Veni ccà, ca pi stasira io ti ricoviru.» Si la 'nfilò dintra, e la fici jiri a curcari. Lu 'nnumani la fa sùsiri, cci duna un pezzu di pani, e cci dici: — «Bada, ca nuàtri semu setti soru e tutti semu Mamma-drai, e la cchiù rigurusa è tò soggira. Sta' a cura.» E la picciotta si misi a caminari. Caminu facennu cci scurò 'nta li pedi. La sira idda chiama:

«Ah! Re d'Amuri, Lu facisti e lu dicisti, 'Nt'òn vacili d'oru mi spiristi; E la povira mischina Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

Mentri ch'idda facía accussi cci affaccia 'n'àutra Mamma-dràa, ca era zia di lu Re d'Amuri. Prima cci fici 'na sparatuna, poi l'arricuvirò 'nta la sò casa. Lu 'nnumani cci detti un pezzu di pani e nni la fici jiri, dicènnucci la stissa cosa di sò soru. P'accurzari, la povira picciotta caminò se' jorna, e li Mamma-drai cci dissiru tutti sei la stissa cosa. Lu settimu jornu, idda facía larmi di sangu gridannu:

«Ah! Re d'Amuri, Lu facisti e lu dicisti, 'Nt'òn vacili d'oru mi spiristi, E la povira mischina. Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

E cci affaccia la cugnata, la soru di Re d'Amuri; dici: «Rusidda Rusidda, mentri 'un cc'è mè matri, acchiana.» Cci cala li trizzi e la fa acchianari. La fa manciari, e cci dici: — «Vidi ca ora veni mè matri, e si mancia sta maidda di pasta, stu porcu sanu, 'na furnata di pani; e un varrili di vinu si vivi. Comu idda è arrivata a menzu manciari, pigghia la minna di lu latu mancu e si la jetta darreri a lu latu drittu; pigghia la minna di lu latu drittu e si la jetta darreri a lu latu mancu. Tu cci ha' a 'ffirrari li punti di li capicchi, e cci l'ha' a strinciri di 'na manèra ca l'ha' a fari mòriri. Idda ti dici: «Lassami, pi l'amuri di mè figghiu Re di Spagna!» ma nun lassari, e strinci cchiù forti. Idda ti dici: «Lassami, pi l'amuri di mè figghia Rusidda!» E tu nun la lassari. Idda ti grida: «Lassami, pi l'amuri di mè figghia Catarina!» E tu nun la lassari. All'urtimu idda, stritta e mala parata, ti dici: «Lassami, pi l'amuri di mè figghiu lu Re d'Amuri!» E allura tu la lassi. Ora mentri stà pi vèniri mè matri, io t'ammùcciu ccà sutta sta tazza.» Ha pigghiatu e l'ha misu sutta la tazza. 'Nta mentri senti 'na vintuliata, cà vinía sò matri; chidda si metti sutta la finestra e chiama: — «Catarina, calami li trizzi!» Sò figghia Catarina affaccia, sciògghisi li trizzi e la fa acchianari. Comu trasi: — «Ah! ah!

Sentu ciàuru di carni munnana, Si io la viju mi l'ammuccu sana!»

— «Matri, matri, aviti li naschi chini di li tanti figghi di matri chi v'aviti manciatu, e vi pari di sèntiri ciàuru ccà. Mittitivi a manciari.» A menzu manciari, Catarina jisa la tazza, e nesci Rusidda; Rusidda afferra li capicchi di la Mamma-dràa, e strinci. Comu idda si senti strinciri, sferra contra li figghi; ma 'un avia chi fari, ca nun si putía moviri; e gridava: — «Lassami! lassami! pi l'amuri di mè figghiu re di Spagna!... Lassami, pi l'amuri di mè figghia Rusidda!... Lassami, pi l'amuri di mè figghia Catarina!... Lassami, pi l'amuri di mè figghiu Re d'Amuri!...» E comu dici accussì, Rusidda, ca strincia sempri, la lassau. Comu fu lassata si la vuleva manciari; li figghi cci dissiru: — «Matri scilirata! si vui vi manciati a sta 'nnuzzenti, nuàtri addivintamu pruvuli e vi lassamu sula.» — «'Nca mentri è chistu, ora scrivu 'na littra, e tu Rusidda l'ha' a purtari nni mè cummari.» Rusidda, puviredda, comu si vitti dari sta littra si 'ntisi cunfusa; scinni, e comu è 'mmenzu la chianura chiama:

«Ah! Re d'Amuri, Lu dicisti e lu facisti, 'Nt'on vacili d'oru mi spiristi, E la povira mischina Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

E cci accumpari Re d'Amuri, e cci dici: — «Lu vidi! pi la tò curisitati, si' arrivata a stu puntu.» Mischina comu lu vitti si misi a chianciri, e cci addumannò pirdunu di zoccu cci avia fattu. Re d'Amuri nn'appi piatà e cci dissi: — «Ora senti zoccu ha' a fari. Vidi ca caminannu ti veni un ciumi di sangu; tu ti cali, ti nni pigghi 'na junta e dici: — «Ch'è bella st'acqua cristallina! acqua comu chista 'un n'hê vivutu mai!» Appena trovi un ciumi di marcia, ti nni pigghi 'na junta e ti la vivi, e dici: — «Ch'è bella st'acqua cristallina! acqua comu chista 'un n'hê vivutu mai!» Poi ti trovi 'nta un jardinu; cci sunnu 'na gran quantità di frutti; nni cogghi unu, dui, e ti li manci e dici: — «Oh chi belli pira! pira comu chisti 'un nn'hê manciatu mai!» Comu vai avanti, ti veni un furnu; notti e jornu stu furnu 'nfurna e sfurna pani, e nuddu si nn'accatta quatturrana. Comu tu arrivi, dici: — «Oh! chi bellu pani! pani comu a chistu 'un n'hê manciatu mai!» e ti lu manci. Jennu avanti, trovi 'na 'ntrata, e cci su' du' cani affamati; pigghi un pezzu di pani e cci lu duni a manciari. Ti veni 'na 'ntrata, tutta lorda e china di filìnii; pigghi 'na scupa e la metti a 'ppulizziari tutta. Acchianannu, 'mmenzu la scala cci su' dui giaganti, c'un pezzu di carni l'unu a lu latu, tutti lordi; pigghia 'na scupitta e li metti a 'ppulizziari. Poi comu trasi 'nta la casa, trovi un rasolu, 'na forficia e un cuteddu: pigghi 'na cosa e li metti a stricari. Quannu ha' fatto tuttu chistu, trasi ddà dintra e cci cunsigni la littra a la cummari di mè matri. Comu idda ti voli fari tràsiri, tu afferri un cascittinu chi cc'è ddà supra la tavula, e scappi. Sta' a cura chiddu ch'ha' a fari, masinnò si' morta!»

Rusidda si misi a caminari; scuntrò li dui ciumi e nni pigghiò 'na junta e si la vippi e dissi: — «Ch'è bella st'acqua cristallina! acqua comu chista 'un n'hê vivutu mai!» Passò lu jardinu, cugghíu li frutti; e 'nsumma fici tuttu chiddu chi cci avia dittu lu Re d'Amuri. Arrivannu susu nni la Mamma-dràa, cci cunsigna la littra; mentri chidda leggi, idda cci filía la cascittina e si metti a curriri. La Mamma-dràa finennu di leggiri la littra chiama: — «Rusidda Rusidda!» Ma Rusidda 'un cci arrispunnia. Comu idda s'adduna di lu tradimentu, chiama: — «Fòrficia, rasolu, cuteddu, tagghiala!» Rispunninu: — «E quant'havi chi semu fòrficia, rasolu e cuteddu, quannu mai t'ha' binignatu d'appulizziàrimi?! Vinni Rusidda e nn'appulizziò.» La Mamma-dràa stizzata dici: — «Scala, agghiuttitilla!» — «E quant'havi ch'hê statu scala, quannu mai t'ha' binignatu d'appulizziàrimi? Vinni idda e m'appulizziò.» La Mamma-dràa arrabbiata: — «Giaganti, stuccàtila!» — «E quant'havi chi semu giaganti, quannu mai t'ha' binignatu di vinìrinni a scupittiari? Vinni idda e nni vinni a scupittiari.» — «'Ntrata, agghiuttitilla!» — «E quant'havi ch'hê statu 'ntrata, quannu mai t'ha' binignatu di scupàrimi! Vinni idda e mi vinni a scupari.» — «Cani, manciatilla!» — «E quant'havi ch'hê statu cani, quannu mai mi ha' accattatu quatturrà di pani; vinni idda e mi l'accattò.» — «Furnu, 'nfurnala!» — «E quant'havi chi sugnu furnu, quannu mai t'ha' accattatu quatturrà di pani; vinni idda e si lu vinni a'ccattari.» — «Arvulu, stoccala!» — «E quant'havi chi sugnu arvulu, quannu mai t'ha' vinutu a cògghiri un fruttu; vinni idda e si lu cugghíu.» — «Ciumi di marcia e ciumi di sangu, annigàtila!» — «E quant'havi ch'avemu statu ciumi di marcia e ciumi di sangu, quannu mai ti nn'ha' pigghiatu 'na junta; vinni idda e si la vippi.» 'Nta mentri, Rusidda caminava, e caminannu caminannu, cci vinni la cusiritati di vidiri 'nta dda cascittina chi cc'era. Grapi, e cci nescinu tanti pupi: cu' abballava, cu' sunava, cu' cantava. Stetti un bellu pezzu cu stu sviu, e li pupiddi 'un vulevanu tràsiri cchiù 'nta la cascittina; la siritina cci scurava, e chiama:

«Ah! Re d'Amuri, Lu dicisti e lu facisti, 'Nt'ôn vacili d'oru mi spiristi, E la povira mischina Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

Cci cumparíu iddu, e cci dici: — «Ah! la cusiritati ti mancia l'occhi! D'ordini mio, pupiddi, 'nfilativi tutti dintra.» S'hannu 'nfilatu tutti dintra, e Rusidda sicutò a caminari. Juncennu sutta la finestra di la Mamma-dràa, chiama a li so' cugnati Rusidda e Catarina; chiddi calanu li trizzi e la fannu acchianari. Comu la Mamma-dràa la vitti, cci dissi: — «Ah! nun vinni di tia stu beni: vinni di mè figghiu Re d'Amuri.» La Mamma-dràa sfantasiava ca si la vulía manciari; ma li so' figghi cci dicìanu: — «Scilirata! vi la purtò la cascittina! ora pirchì vi vuliti manciari a idda?» — «Ora bonu: vidi ca s'havi a maritari mè figghiu Re d'Amuri: pigghia sti se' matarazzina, va jinchimilli di pinni d'aceddi.» Rusidda si pigghiò li 'nfurri e scinníu; si misi a caminari, e chiama:

«Ah! Re d'Amuri, Lu dicisti e lu facisti, 'Nt'ôn vacili d'oru mi spiristi, E la povira mischina Cu' l'arricogghi di ccà a stasira?»

Cci accumpari iddu; e Rusidda cci cuntò la cosa; Re d'Amuri jetta un friscu e fa vèniri lu Re di l'aceddi: — «Subbitu, tutti l'aceddi vinissiru ccà, si spinnassiru e jinchissiru di pinni sti sei matarazzina!» L'aceddi cci jinchinu sti sei matarazzina, e iddu cumanna ca li purtassiru a la casa di sò matri. Comu la Mamma-dràa vidi sti belli matarazzina jincuti, dici: — «Ah! nun vinni di tia stu beni; vinni di mè figghiu Re d'Amuri.» Li so' figghi cci dicinu: — «Di cu' vinni vinni stu beni, l'avistivu li sei matarazzina vui?» La Mamma-dràa cci va a conza lu lettu a sò figghiu, e cci metti li sei matarazzina. A lu 'nnumani a sira, lu fici maritari cu la figghia di lu Re di Purtugallu; chiamò a Rusidda, e cci dici: — «Vidi ca si marita mè figghiu Re d'Amuri; ccà si custuma ca quannu unu si marita, una s'havi a stari addinucchiuni cu dui torci addumati; tu t'ha' stari davanzi lu lettu di mè figghiu cu sti torci addumati.» Comu li ziti si jeru a curcari, cci vulia a menzannotti quasi un'ura; Re d'Amuri cci dici a la zita: — «La vidi ca Rusidda è gràvita grossa, e 'un pò stari cchiù addinucchiuni! sùsiti tantìcchia, e fa' curcari mischina a idda, e pìgghiati un pizzuddu tu li torci addumati.» La Rigginedda si susi e fa curcari a Rusidda. Comu la Rigginedda si pigghia li torci 'ntra li manu, gràpisi lu tirrenu, e si l'agghiutti, e lu Re arristò cuntenti ca arristò curcatu cu Rusidda. A lu 'nnumani cci va la Mamma-dràa cridennusi ch'avia mortu Rusidda; ma comu vidi curcata a Rusidda dici: — «Ah! sciliratuna! tu cci si' curcata 'nta lu lettu cu mè figghiu?! Tannu pozzi parturiri tu, quannu mi levu io sti manu di 'n testa.» E si misi li manu 'n testa.

Cci vinniru li dogghi a Rusidda, e lu Riuzzu d'Amuri era cunfusu. E chi fa? fa cunzari un catalettu, si cci curca iddu comu avissi statu un mortu, fa sunari tutti li campani a martoriu, e a tutti li genti cci fa jiri dicennu: — «Comu muriu lu Re d'Amuri!» Si fa cunnùciri sina a sutta la finestra di sò matri. Comu lu senti sò matri dumanna: — «Chi cc'è cu sta battaria?» Si votanu li figghi: — «E chi cci havi a essiri, ca pi quasanti vui, ha mortu nostru frati!» Comu la Mamma-dràa senti diri chistu, si leva li manu di 'n testa e curri, dicennu: — «Figghiu mio, comu muriu!» Comu la Mamma-dràa si leva li manu di 'n testa, Rusidda parturisci. Lu Riuzzu d'Amuri si susi 'mmenzu lu lettu e cci dici: — «Matri, io vi ringraziu, ca mè mogghi ha parturutu.» La Mamma-dràa comu senti accussì, cci veni 'na botta di sangu ('nta la sò cori!) e muríu. Lu Re di Amuri si iju a pigghiari a sò mugghieri, fici tutta 'na casa cu li so' soru, e arristau filici e cuntenti.

Croccu di ccà e croccu di ddà, L'anca di .... appizzata ddà.


Text viewBook