Folk Tale

Burdilluni

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
ATU450
LanguageSicilian
OriginItaly

Cc'era 'na vota un mircanti cu quattru figghi fimmini e unu màsculu. Lu cchiù granni era màsculu, un beddu figghiu, e si chiamava Burdilluni. Dunca chisti, di li tanti ricchizzi vutàru, e s'arridduceru a la vera miseria. Ddoppu tempu stu mircanti iju limusinannu; 'nta lu megghiu chi si va a cummina? la mogghi niscíu gràvita. Burdilluni vidennu sti miserii cci vasau li manu a lu patri e a la matri, si 'mmarcau jennusìnni 'n Francia. Era omu 'struìtu, e comu arrivau si 'mpalazzau 'nta lu palazzu di lu Re e arrivau a Capitan Ginirali. Lu cuntu 'un metti tempu: la mogghi di lu mircanti ridutta cchiù di cchiù a li miserii, cci dissi a sò maritu: — «Sa' chi ti dicu ? vinnèmu la tavula di manciari (ch'era l'unica cosa chi cci arristava) e circamu di fari li cosi di la panza.» Passanu li robbi-vicchiara, li chiamaru, cci vinneru dda tavula. Lu mircanti accattau tuttu lu nicissariu, e dui pezzi li lassau pi la mammana. — Vìnniru li dulura, parturisci e fa 'na billissima figghia fimmina, di billizzi sparaggiati, ca nun si nn'avianu vistu mai. Vidennu sta picciridda accussì bedda, lu patri e la matri cuminciaru a chianciri dicennu: — «Figghia, 'nta quali miseria nascisti!» La picciridda crisci, crisci, e quannu avía, dicemu nui, un sidici misi, accuminzau a jiri sula; e jennu jennu si jittava 'mmenzu la pagghia unni durmianu sò patri e sò matri. Un jornu jucannu 'mmenzu la pagghia, afferra un pugnu di munita d'oru: — «Mamma, mamma, dici, belli, belli!» La matri 'un cci vidi di l'occhi, cci li leva di li manu e si li 'nfila 'nta lu pettu, si fa 'mpristari un guardaspaddi e si nni va a la Vucciría. Accatta chistu, accatta chiddu, fa 'na spisa di piaciri; e a la menzijornu cci fu 'na festa e si manciau a vucca china. Lu patri cci dissi a la picciridda; — «E unni li pigghiasti li lustri?» — «Ccà, papà,» cci dici la picciridda; e lu porta 'nta un pirtusu sutta la pagghia, ca cc'era 'na giarra china di munita. 'Nfilanu li manu, e pigghianu tanti dinari ca nun si ponnu diri. Accussì accuminciaru a sullivàrisi e jisàri la testa e addivintaru com'eranu prima. Quannu la picciridda appi quattr'anni, lu maritu dissi a la mugghieri: — «Mugghieri mia, ora mi pari l'ura di falla 'nfatari a Pippina; (ca a sta picciridda cci avìanu misu Pippina); idda bedda cc'è, li picciuli l'havi: cu' cci pò diri di no?» Adunca si la purtaru 'n carrozza a Menzumurriali, unni cc'eranu quattru soru: ddà tira lu lazzu a li cucchieri, scinni e trasi nna ddi quattru soru. Iddi cci dissiru ca cci vulìanu certi cosi ca s'avìanu a priparari, e ca sti cosi li vulìanu truvari Duminica a la casa d'iddu, e ddà facìanu tuttu. Dunca la Duminica sti soru scinneru 'n Palermu; truvaru tuttu priparatu; si lavaru li manu, 'mpastaru 'na pocu di farina di Majorca, e ficiru quattru belli pastizzi e li mannaru a 'nfurnari. La mugghieri di lu furnaru ddoppu un pizzuddu accumenza a sèntiri un ciàuru ca era 'na musía; chi fa? pigghia un pastizzu di chiddi, si lu mancia, e nni fa subbitu unu comu vinni vinni, farina urdinaria, acqua lorda di lu scupazzu: poi 'na cosa liscia liscia di supra, e lu cunfusi cull'àutri tri. Comu li pastizzi fôru a Palazzu, la prima fata trincia, e dici: — «Io 'nfatu a tia bedda giuvina, ca quantu voti ti spirùgghi li to' capiddi, tanti ti pòzzanu càdiri petri e perni priziusi.» — «Ed io, dici la secunna, ti 'nfatu, di (da) fàriti addivintari cchiù bella chi nun sì.» Si susi la terza: — «Ed io ti 'nfatu ca tutti li frutti chi tu vôi fora tempu, subbitu chi pòzzanu essiri purtati davanti a tia.» Si susi la quarta e cci dici: — «Io ti 'nfatu...» e comu 'nfila lu cuteddu, e dici io ti 'nfatu, sgriccia la cinniri di lu scupazzu chi cc'era 'nta lu pastizzu, cci va 'nta l'occhiu a la fata e l'annorva. «Ah!.. chi duluri!.... Pi stu mali chi m'ha' fatto, io ti fazzu 'na mala fataciumi: ca quànnu vidi lu Suli, pozzi addivintari serpi nìura!» E spireru li fati.

Lu patri e la matri a sta gran petra di l'aria ristaru 'ntra un gran chiantu, pinsannu ca la picciridda un puteva vìdiri Suli.

Lassamu a iddi, e pigghiamu a Burdilluni, ca 'n Francia cuntava mari e munti di ricchizzi di la sò casa, cu tuttu ca sapía ca a la sò casa 'un cc'era cchiù un gurànu; e pi chistu era rispittatu di tutti, pirchì a stu munnu: Cu' nesci fora di lu sò paisi, si soli diri ca si finci Conti, Duca e Marchisi. Lu Re 'na jurnata vosi vidiri s'eranu veri li ricchizzi di Burdilluni; e manna un Cavaleri 'n Palermu, e cci duna lu latinu a cavaddu di zoccu avía a fari. Lu Cavaleri veni 'n Palermu, cerca di lu patri di Burdilluni, e trova un Palazzu cu lu sò guardapurtuni, cu li so' càmmari a oru zicchinu, cu li so' cammareri e criati a la 'ngranni. Lu patri di Burdilluni lu ricivíu cu tanti cirimonii, lu 'mmitau a tavula cu iddu, e quannu cuddau lu Suli fici vèniri a Pippina. E ddocu lu Cavaleri ristau 'ncantatu di la tanta biddizza di sta giuvina, ca nu nn'avía vistu mai lu paru. Torna 'n Francia, e cci cunta lu tuttu a lu Re. Lu Re chiama a Burdilluni e cci dici: — «Burdilluni, vai 'n Palermu, corri a la tò casa e portami a tò soru Pippina: o havi la testa sana o havi la testa rutta.» Burdilluni un ni capíu nenti, pirchì iddu 'un ni sapía nenti di sta soru; ma puru partíu. — Menti pi mia. — Burdilluni avía 'na picciotta ca si cci avía amicatu tempu avanti. Chista vosi jiri cu iddu; e quannu juncèru 'n Palermu e vitti a Pippina, nn'appi 'na mmìria granni, e si misi 'n testa ca cci avía a fari perdiri la sorti di lu Re di Francia, e ca Riggina cci avía a 'ddivintari idda. Burdilluni junci 'n Palermu, va a la casa, si 'nforma di tutti cosi, si detti a 'ccanusciri, ed era cuntintuni.

Passati 'na pocu di jorna, Burdilluni parti: — «Bàciu la manu, Papà.» — «Addiu, figghiu mio.» — «Addiu Pippina.» — «Addiu mamà, addiu suruzzi.» E parteru. Pi jiri a Parigi di Francia prima si va pi mari e poi si va pi terra. Dunca Burdilluni la chiuiju bona bona a Pippina e nun cci fici vìdiri mai 'na raja di Suli. Tuccannu terra, la fici mettiri 'nta 'na littica 'nzèmmula cu l'amica sua; e sta birbanti avía 'na rabbia granni, pinsannu ca s'avvicinavanu a lu Palazzu, e ca juncennu ddà, Pippina addivintava Riggina, e idda arristava mugghieri di Ginirali. E accumenza a diri: — «Pippina, grapemu ca m'accùpu!» — «No, soru mia, ca m'arruini.» — «Pippina, io m'accùpu.» — «Ma comu pò essiri!...» E ddoppu: — «Pippina, io moru.» — «Pôi mòriri ad annu, io nun ti pozzu gràpiri.» — «Ah! chistu cc'è?» dici l'amica; pigghia un timpirinu, e sfunna lu còriu di la littica; comu sfunna lu còriu, trasi la raja di lu Suli, e la Pippina addiventa serpi nìura e sata di la littica e si jetta nna lu jardinu di lu Re, ch'era ddà vicino, e spirisci. Burdilluni muríu; dici: — «E com'haju a fari, ca lu Re voli a mè soru! Ah! mischina mia!» — «E chi paura hai? dici l'amica; dicci ca tò soru sugnu io, e finisci.» Burdilluni si pirsuasi, e accussì fici. Ma lu Re comu la vitti dissi: — «E chista è la billizza sparaggiata? Ma basta: parola di Re, e mi l'haju a maritari.» Dunca si la maritau, e stava cu idda. Ma a Burdilluni 'un cci putía paci: idda cci avía fattu perdiri la soru, idda l'avía lassatu!... Nn'avía una rabbia ca nun si pò cridiri. La birbanti si nn'addunau, e 'na jurnata cumincia a machiniari comu livàrisi di 'mmenzu puru a iddu; e cci dici a lu Re: — «Maistà, io sugnu malata, e vogghiu ficazzani.» Era fora tempu, e lu Re dici: — «E com'hê fari a circaritilli?» — «Nenti, dici idda, dicìtilu a Burdilluni, e Burdilluni vi li trova.» — «Burdilluni!» — «Maistà!» — «Va' a cògghiri quattru ficazzani pi la Riggina.» — «E unni l'hê cògghiri di sti tempi?» — «'Un ni sàcciu nenti: ficu hannu a essiri; masinnò la tò testa.»

Burdilluni affrittu e scunsulatu si nni scinni 'nta lu jardinu, e si metti a chianciri. Ddoppu un pizzuddu cci cumparisci sò soru, e cci dici: — «Chi hai?» — «E ch'hê d'aviri? Lu Re, accussì e accussì.» — «Va beni; cci rispunni idda: io appi la fataciumi e ti pozzu dari frutti fora tempu; te' ccà.» Iddu, cuntintuni, acchiana nni lu Re, e cci li porta. Lu Re cci li duna. Idda ca era gràvita si li tussichiau. Ddoppu jorna, pitittu di varcòca; e Pippina cci feci aviri li varcòca; poi pitittu di ciràsi; e Pippina cci manna lì ciràsi. A li setti misi cci veni pitittu di pira; pira 'un cci nni potti dari, pirchì — sta cosa mi l'avía scurdatu — la fataciumi era pi tri cosi: ficazzani, varcòca e ciràsi.

Burdilluni fu cunnannatu a morti; e dumannau pi grazia ca la purpània cci l'avìanu a fari dintra lu jardinu riali. — «Ti sia cuncessu», cci dissi lu Re. Fu 'nfurcatu, e sipillutu. La Riggina allura fu cuntenti. 'Na nuttata la mugghieri di lu giardineri senti sti paroli:

— «Ah frati mio Burdilluni,

Tu si' sipurtu 'nta sti nìuri virduri,

La tò amica si guarisci cu lu tò patruni!»

Arruspigghia a sò maritu! — «Senti, maritu miu!» E vidinu un'umbra nìura! A lu 'nnumani lu giardineri va nna lu jardinu pi fari lu mazzettu a lu Re, e trova li pampini chini di perni e petri priziusi, pirchì Pippina la sira si l'avía strizzatu li capiddi e cci avìanu cadutu tutti ddi belli cosi. Quannu lu Re vitti dda nuvità dissi: — «E d'unni vi vinniru sti belli gioj?» — «Maistà, l'avemu truvatu 'ntra lu jardinu.» La notti chi vinni, lu giardineri s'appustau cu la scupetta. A la menzannotti, la stissa cosa di la notti prima: nesci un'umbra e dici:

— «Ah frati miu Burdilluni,

Tu si' sipurtu 'nta sti nìuri virduri,

La tò amica si guarisci cu lu tò patruni!»

Lu giardineri 'na cosa ca si scantau, 'mposta la scupetta e stava pi sparari; ma l'umbra cci dici: — «Nun mi sparari, ca sugnu carni vattiata e crisimata comu a tia; accòstati e vidi cu' sugnu.» Lu giardineri s'accosta; idda si sulleva un velu ch'avía davanti la facci, e cci lassa vidiri ddi soi billizzi sparaggiati. Allura cci cunta tuttu lu passaggiu, e lu prega di diri a lu Re ca idda l'aspetta ddà pi lu 'nnumani a sira. Lu 'nnumani matinu lu giardineri fa lu solitu mazzettu, cci trova arreri perni, e àutru pinseri nun havi ca chiddu di jiri nni lu Re e cuntàricci lu tuttu. Lu Re allucchisci, e lu 'nnumani a sira scinni cu lu giardineri 'nta lu jardinu. A la solita ura eccu ca spunta l'umbra, e tutta affritta e scunsulata dici: — «Ah! frati mio Burdilluni.» Lu Re s'accosta: idda cci cunta tuttu lu passatu e poi si sulleva lu velu. Lu Re allucchisci, e all'urtimu cci spija chi cci voli pi libbiralla. — «Chi cci voli? Cci voli ca tu dumani partissi c'un cavaddu ca curri comu lu ventu, vai a lu ciumi Giurdanu, quannu si' vicinu, ti cali; ddà trovi quattru fati chi si lavanu, una havi 'na scocca virdi a la trizza, una 'na scocca russa, una 'na scocca cilestri, una 'na scocca bianca. Affèrracci li trusci cu li robbi; iddi li vonnu; nun cci li dari, sai! Quannu iddi ti jettanu li scocchi, e quannu l'urtima si tagghia 'na trizza di li so' capiddi e ti la jetta, allura cci li lassi, ed è livata la mè mala fataciumi.» Lu Re 'un vosi sapiri àutru: lu 'nnumani matinu all'arba parti e va fora regnu. Camina, camina, ddoppu trenta jorna e trenta notti junci a lu ciumi Giurdanu, trova li fati comu cci avia dittu la vera soru di Burdilluni e fa tuttu chiddu chi cci avia dittu idda. Com'appi 'mmanu ddi scòcchi e dda trizza: — «Ora vi lassu, cci dici, e mi nni vaju, ma nun dubbitati, ca mi sapirrò livari l'obbrigu.» E turnau a lu sò regnu. Curri subbitu nni lu jardinu, chiama la serpi, la tocca cu la trizza; e idda addiventa subbitu 'na bella picciotta, ca accussì bedda 'un cci avia statu mai. S'attacca la trizza 'n testa e 'un appi cchiù scantu di nenti. Lu Re chiama lu giardineri e cci dici: — «Ora senti zoccu hai a fari: Ti pigghi un gran vascellu, ti 'mmarchi la soru di Burdilluni, e parti di notti; quannu hannu passatu 'na pocu di jorna, torna a lu portu, jisa bannera furastera, e lassa fari a mia.» Lu giardineri accussì feci: e la notti stissa partíu. Ddoppu tri jorna aggira, jisa bannèra, dicemu nui, 'ngrisa. Affaccia di lu sò palazzu lu Re cu la Riggina e dici: — «E cu' vol'essiri stu vascellu? Ah! ora mi nn'addugnu: è unu di li mei parenti. Jàmucci!» La Riggina, ch'era pizza-avanti-furnu, si vesti 'nt'ôn vìdiri e svìdiri e tutti dui fôru a bordu. Comu idda vitti la soru di Burdilluni dici 'ntra idda: «Si io nun sapissi ca la soru di Burdilluni è serpi nìura, dirria ca chista è la soru di Burdilluni...» S'abbrazzaru, si vasaru, e scinneru 'n terra. Junti a lu palazzu, tutti dui, lu Re e la Riggina, stavanu ammirannu li billizzi rari di la soru di Burdilluni. Dici lu Re a la Riggina: — «Ora dimmi, cui fa mali a sta donna, chi castigu miritassi?» — «Ah, rispunni la Riggina, e cu' vol'essiri ddu sciliratu chi facissi mali a sta gioia?» — «Ma si cci fussi, chi miritassi?» — «Miritassi d'essiri jittatu di stu finistruni e abbruciatu!» — «E accussì sarà! arrispunni subbitu lu Re. Sta donna è la soru di Burdilluni: io mi la duvia pigghiari pi mugghieri, e tu, 'mmiriusa, la facisti addivintari serpi nìura pi essiri Riggina tu. Lu 'ngannu chi facisti a mia, e li peni ch'ha' fattu pàtiri a sta puviredda ora li paghi 'nta un mumentu: la pena ti l'ha' datu tu stissa. — Olà olà! servi e surdati di lu Palazzu, affirrati a sta scilirata e jittàtila di lu finistruni, e subbitu abbruciatila.» 'Ntra un dittu e un fattu, la fàusa donna fu sdirrubbata di lu finistruni e abbruciata sutta lu palazzu. Poi lu Re cci addumanna pirdunu a la soru di Burdilluni ca cci avia fatta mòriri 'nfurcatu lu frati 'nnuccenti. Idda dici: — «Ora nun fa nenti chistu: scinnemu nna lu jardinu e videmu chi si pò fari.» Scinninu 'nta lu jardinu, levanu la balàta unn'era sipillutu Burdilluni e lu trovanu quasi 'ntattu. Idda c'un pinzidduzzu cci passa n'unguentu 'nta lu coddu: e Burdilluni si comincia a moviri, poi suspira, poi si strica l'occhi comu si s'arruspigghiassi, all'urtimu si susi. Ddocu chi vi dicu? Si strincinu, si vasanu. Lu Re ordina gran festi, e si marita 'n gran pompa cu la soru di Burdilluni; e mannò a chiamari a sò soggiru e a sò soggira.

E tutti arristaru filici e cuntenti

E nui ccà senza nenti.

Palermo.


Text viewBook