Folk Tale

Ervabianca

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

'Na vota si cunta e s'arriccunta a lor Signuri ca cc'era e cc'era un maritu e 'na mugghieri. La mugghieri ogni vota chi parturia, sempri facia fimmina. Lu maritu, arrabbiatu, ca addisidirava un figghiu màsculu, 'na vota ch'era gràvita sò mugghieri, cci dissi: — «Si tu fa' fimmina, io ti l'ammazzu.» La povira mugghieri, mischina, angustiata, parturisci, e fa 'na bedda figghia fimmina. Pi lu timuri ca lu maritu cci l'ammazzava, cci dissi a la mammana: — «Si la porta vassía a la criatura, e chiddu chi cridi di fari, fa.» La mammana si misi a guardari la picciridda e dissi: — «E ch'haju a fari di sta picciridda?» Si nni va 'nta 'n'aperta campagna, e la pusau supra 'na troffa d'erva bianca.

'Nta sta campagna cc'era un rimitu. Stu rimitu avía 'na cerva, parturuta d'allura, chi nutricava li cirviteddi. La cerva niscía pi jirisi a prucacciari lu manciari. S'arricugghíu la cerva 'ntra la grutta; li cirviteddi circavanu d'addattari, e la cerva era cu li minnuzzi sculati, chi 'un cci putía dari latti. Sta cosa sicutava pi 'na pocu di jorna; e li cirviteddi stavanu murennu di fami. Lu rimitu, mischinu, vidennu ca li cirviteddi cci murianu di fami, si metti appressu la cerva, e vidi ca lu latti lu java a dari a 'na picciridda. Lu rimitu comu vitti sta cosa, si pigghia la picciridda, e si la porta 'nta la grutta. Poi cci dissi a la cerva: — «Nutricatilla ccà, e duna puru latti a li to' picciriddi, a li to' cirviteddi.» Lu rimitu, la sò cura era d'avvizzalla a manciari. La picciridda criscía, e criscía tanta graziusa; sirvía lu rimitu, cci facía li sirvizzedda, e lu rimitu chi guardava sta picciridda cu n'amuri cchiù granni chi mai, comu s'avissi statu 'na propria figghia sua.

'Na jurnata lu Re iju a caccia. 'Ntramentri chi si divirtia cu la caccia, si smovi 'na timpesta: acqua, trona, ventu..., lu Re 'un avennu unni si riparari, si nni iju a riparari nni stu rimitu. Lu rimitu, comu lu vitti tuttu vagnatu, chiamau: — «Ervabianca! Ervabianca! Pigghia 'na sèggia, adduma ligna, quantu ajutamu a stu Signuri.» Lu Re, sintennu diri Ervabianca, cci dissi: — «Bonu rimitu, chi cunsisti stu nnomu Ervabianca?» — «Signuri, dissi lu rimitu, io avia 'na cirvitedda, sta cerva nutricava li so' picciriddi; 'na pocu di tempi s'arricugghia senza 'na sbrizza di latti. 'Na jurnata mi cci misi d'appressu; e vitti ca si curcava supra 'na picciridda, chi si sucava lu sò latti. La picciridda era pusata supra 'na bella troffa d'erva bianca, e di nnomu io cci misi Ervabianca.» Lu Re, quannu 'ntisi chistu, cci dissi: — «Rimitu, mi la vô' dari, ca mi la portu a lu palazzu? Io ddà la fazzu 'nsignari; tu si' vicchiareddu, sta picciridda ccà pò arristari 'nta sta campagna aperta, sula?...» — «Maistà, dici lu rimitu, io la picciridda la vogghiu beni, e tantu la vogghiu beni, chi haju piaciri ca si la porta; pirchì chiddu chi cci pò fari Sò Maistà, nun cci lu pozzu fari io, poviru rimitu chi sugnu.» Lu Re si la pigghia, e ddoppu chi s'allicinziau cu lu rimitu, si la metti avanti cavaddu, e si la porta.

Arrivannu a lu palazzu, cci assigna 'na pocu di dami, pi l'educazioni di sta giuvina. Quannu lu Re nni misi a canusciri li meriti, dissi: — «Lu megghiu chi fazzu, mi la pigghiu pi mugghieri, e la fazzu Riggina.» E si la spusau. Ed Ervabianca fu Riggina di lu regnu.

Lu Re avía nisciutu foddi pi l'amuri chi purtava a sta mugghieri. 'Na jurnata si la chiamau, e cci dissi: — «Ervabianca, io sugnu custrittu a pàrtiri; ma la cchiù cosa chi io sentu, è ca ti divu lassari.» Ervabianca, a lu sintiri sta nuvità, si turbau. Lu Re partíu.

'Na sira, lu Re si truvava 'n cumpagnia di Principi e di Cavaleri, fora lu sò regnu; ognunu misi a lodari li so' mogghi. Lu Re rispusi: — «Tutti vantati li vostri, ma mugghieri comu la mia, 'un ni pò aviri nuddu.» Si vutau unu di ddi Cavaleri: — «Maistà, si vui vuliti mettiri 'na scummissa, vaju 'n Palermu, e vi fazzu vìdiri, ca tuttu lu tempu chi vui mancati, io fazzu cummirsazioni cu vostra mugghieri.» — «Nun pò essiri, rispusi lu Re, nun pò essiri!» — «Mittemu scummissa?» arrispunníu lu Cavaleri. — «Scummissa un feu!» Stabileru lu tempu: 'nta un misi. E lu Cavaleri partíu. Comu partíu, si metti a cunnannari di notti e di jornu sutta li barcuna di lu palazzu riali. Lu tempu passava, e mai avia pututu vidiri affacciata a la Riggina; pirchì li finistruna eranu sempri chiusi.

'Na jurnata passiannu comu un dispiratu, cci 'ncugna 'na vicchiaredda, e cci dumanna la limosina. Iddu cci dissi: — «Vattinni: nun mi siddiari!» La vicchiaredda cci dumannau: — «Signuri, chi havi ca è accussì siddiatu?» — «Vattinni: lassami stari.» — «Signuri, mi lu dicissi a mia: cu' sa si lu pozzu ajutari...» — «Io haju 'na scummissa pi li manu; e vurría pinitrari dintra stu Palazzu, o ammenu sapiri chi figura havi la Riggina. — «Signuri, voscenza stassi allegru, ca cci pensu io.»

La vecchia si priparau 'na pocu di panaredda cu ova e frutti; si nni va a lu Palazzu, cu diri ca vulía parrari cu la Riggina. Comu si vitti davanti a la Riggina, si l'abbrazzau, e cci dissi 'n sutta vuci: — «Figghia mia, tu a mia nun mi canusci; ma io ti sugnu parenti; ed appi lu preu di purtàriti sti cusuzzi.» La Riggina si la vosi fari stari cu idda a Palazzu, e detti ordini chi si rispittassi sta vicchiaredda. La Riggina cci dava tutta la cunfidenza, e la trattava comu 'na parenti; pirchì idda, nun sapennu la sua parintela, cridia ca putissi essiri 'na parenti sua. La vicchiaredda era patrona di tràsiri a qualunchi ura 'nta la càmmara di la Riggina, e di fari chiddu chi cci piacía.

'Na jurnata la vicchiaredda trasíu; la Riggina stava durmennu. Cci va vicinu a lu lettu, si la metti a vasari: — «Figghia mia, chi si' bedda!» Scummogghia tantìcchia la cuverta di lu lettu, e si adduna chi a lu latu di la spadda manca avía un billissimu neu: e chi fa? pigghia 'na furficìcchia, e cci tagghia li pilidda chi cci avía 'nta lu neu; e cuntintuna nesci di lu Palazzu. Comu lu Cavaleri appi sti pilidda, e 'ntisi chi figura avía la Riggina, 'un cci capíu 'nta li robbi; ha pigghiatu 'na bona summa di dinari, e cci l'ha rigalatu. Lu jornu ditirminatu, si truvau a la prisenza di lu Re e di l'àutri Cavaleri, ch'eranu tutti disidirusi di sèntiri cu' vincía la scummissa. Lu Cavaleri si misi a parrari, e cci dissi: — «Maistà, haju fattu tutti cosi. È veru ca vostra mugghieri è di tali e tali manera?» — «Ebbeni, rispusi lu Re, sti cosi cu' sa comu l'aviti appuratu; ma io sugnu certu, ca cu mè mugghieri nun cci aviti trattatu.» — «Maistà, è veru ca vostra mugghieri havi un neu supra la spadda manca? E chistu è lu signali;» cci detti 'nta la carta ammugghiatu lu sigretu, chi Sò Maistà sulu putía sapiri. Lu Re 'un appi cchiù àlica di ripricari. Subbitu si 'mmarca e va a lu Palazzu. La Riggina, a l'arrivu di lu Re, tutta cuntenti cci va a lu 'ncontru. Lu Re, comu trasi, duna ordini di 'mpajàri 'na carrozza, e cci dici a sò mugghieri: — «Camina!» Lassu cunsidirari a lor signuri lu cori di sta povira Riggina! Si la metti 'n carrozza, e si la porta a li fàudi di Munti Piddirinu. Arrivati chi fôru, cci ordina di scìnniri di la carrozza; e appena fu scinnuta, cci tira un corpu, e la lassa abbannunata 'n terra, e si nni torna prestu a Palazzu.

Lassamu a stu Re, chi nun cci spirciau cchiù nenti, e pigghiamu a un medicu. Stu medicu avía prumisu un viaggiu a Santa Rusulia pi 'na picciridda chi cci avía nasciutu. 'Na jurnata si parteru maritu e mugghieri, si purtaru a lu servu, ca era un schiavu; arrivannu a li fàudi di Munti Piddirinu, sentinu un lamentu. Si vôta lu maritu: — «Videmu chi è sta cosa.» Si avvicinanu a lu puntu unni sentinu lu lamentu, e chi vidinu? Vidinu una giuvina jittata 'n terra, firuta, e quasi muribunna. Lu medicu la 'nfasciau a la megghiu chi potti; e cci dissi a la mugghieri: — «Pi sta jurnata lu viaggiu lu lassamu stari; nni nni jamu a la casa; nni purtamu sta povira giuvina, e videmu si la putemu guarìri.» E accussì ficiru. Si la purtaru a la sò casa; lu medicu la misi a curari; e la giuvina turnau 'n saluti. Iddi, lu maritu e la mugghieri, cci spijavanu comu idda avía passatu sta disgrazia; ma la giuvina, prudenti, nun cci vosi cuntari mai nudda cosa.

'N casa di stu medicu, sta donna si pigghiau la cura di la picciridda, e la mugghieri era cuntintuna d'aviri truvatu sta giuvina accussì bona e accussì virtuusa. Lu maritti 'na vota cci dissi a sò mugghieri: — «Senti ch'âmu a fari: lassamu la picciridda cu la cammarera, jamu a cumpiri la nostra prumisa a Santa Rusulia.»

Lu 'nnumani matina, susùti, si pigghiàru ad Alì, lassàru a la giuvina e la picciridda chi durmianu, e si misiru 'n caminu. Arrivannu ch'avianu fattu un pezzu di via, lu schiavu dici: — «Oh, patruni, chi mi scurdavi! la fillata pi la culazioni!...» Lu patruni cci dissi: — «Curri prestu, Alì: va pigghiala; ca nuàtri t'aspittamu.» — Stu criatu avía un odiu murtali pi sta nova cammarera; pirchì cci paría ca li patruni l'amuri chi avevanu ad iddu, l'avianu misu a chidda. Cci vinni fatta, comu arriva a la casa, grapi la porta; chiddi dui eranu misi chi durmianu ancora, poviri 'nnuzzenti! iddu cci tagghia li cannaruzzedda a la picciridda, e si nni curríu prestu prestu, a jùnciri li so' patruni. Lassamu ad iddi, chi si fannu lu viaggiu, e pigghiamu dda povira picciotta, chi comu s'arrispigghia si vidi tutta vagnata di sangu; guarda, e vidi la picciridduzza scannaruzzata. — «Ah! mischina mia! e comu fazzu, si vennu li patruna, e 'un trovanu la picciridda?». Guarda tutta la casa, e trova 'na finistredda aperta, acchiana, e si jetta di ddà appinninu. Si trova 'nta 'na chianura, 'ncontra un palazzu anticu, sdirrubbatizzu. Trasi, e nun vidi a nuddu. Vitti un sufà vecchiu, e, stanca e amara, si cci jetta, e s'addurmisci.

Lassamu ad idda chi dormi, e pigghiamu a sò patri. Lu patri, cu lu tempu vieni a sapiri di (da) sò mugghieri ca la picciridda nun era veru ca l'avía fattu morta; ma chi idda l'avia datu 'n putiri a la mammana, e chi nun sapia cchiù chiddu chi nn'avia fattu. 'Na jurnata, 'un si sapennu dari paci di sta cosa, dici: — «Mugghieri mia, io mi nni vaju, e tannu turnirò a la casa, quannu avirrò nutizia di mè figghia.»

Lassamu a lu patri chi va circannu a la figghia, e pigghiamu a lu Re, chi cu lu tempu cci misi a vèniri lu scrupulu 'nta la sò testa, dicennu: — «Cu' sa, cu' sa si fu tradimentu chi mi fici ddu Cavaleri, senza mè mugghieri, mischina, avìricci curpa!... Cu' sa s'è viva?... Cu' sa s'è morta?... Ma io nèsciu di lu Palazzu, e tannu m'arricògghiu, quannu sentu nutizii di mè mugghieri!

Pigghiamu a lu medicu. Lu medicu finíu lo sò viaggiu, e s'arricugghíu a la casa. Tuttu cuntenti di truvari la sò picciridda e la mamma di la sò picciridda. Tràsinu e chiamanu, e 'un vidinu a nuddu. Tràsinu nna la càmmara di dòrmiri, e trovanu la picciridda morta. Lu medicu, tali e quali si truvava, si pigghia lu schiavu, e cci dici: — «Alì, unni la truvamu truvamu, l'avemu a 'mmazzari sta scilirata, comu idda ammazzau la nostra picciridda!» Si metti a caminari, e si 'nfila 'nta stu palazzu; trasi, e vidi a dui siduti, chi stavanu ripusannu. Iddu stancu e comu un dispiratu, si sedi cull'àutri. Mentri eranu tutti quattru assittati, 'ntra lu mezzu di lu cammaruni cc'era un fanali addumatu; mentri iddi eranu misi tutti quattru comu li muti, vidinu vèniri un ogghialureddu. St'ogghialoru si metti sutta lu fanali, e cci dici: — «Va, scinni.» Lu fanali scinniu, e l'ogghialureddu cci misi l'ògghiu. Cci dissi l'ogghialureddu a lu fanali: — «Nenti mi cunti?» — «Chi t'haju a cuntari e cuntari? Avirria 'na cosa di cuntàriti!» — «Cuntamilla.» — «Senti, cci dici lu fanali. Cc'era un patri, ca pi 'un vuliri cchiù figghi fimmini, cci avia dittu a sò mugghieri, ca si facía fimmina cci l'ammazzava. La mugghieri, pi livariccilla di davanti, fici spirìri la picciridda. — Senti! Sta picciridda, quannu fu granni, fu mugghieri di Re; stu Re, pi un tradimentu chi cci fici un Cavaleri, si la purtau a Munti Piddirinu, cci detti un corpu, e la lassau ddà 'n terra. Si cci truvau a jìricci un medicu; stu medicu 'ntisi un lamentu. (E chiddi tri chi si guardavanu l'unu cull'àutru, comu stunati, ed Alì chi trimava comu un merru) — Senti: Stu medicu si avvicinau 'nsèmmula cu la mugghieri unni sintía la vuci, e chi vidi? vidi una billissima giuvina, jittata 'n terra, firuta. Si la purtau a la casa, e cci affidau la picciridda, chi fu ammazzata di lu schiavu pi odio ch'iddu avía a la giuvina....» — Si vôta l'ogghialureddu: — «Mischina! Com'è, viva, o morta?» — «No, viva è.» — «E unni si trova, mischina?» — «Si trova ddà dintra, jittata sopra un divanu, chi stà ripusannu. Lu patri chi la va circannu; lu Re la va circannu; lu medicu la va circannu pi ammazzalla pirchì cridi chi avissi ammazzatu la sò picciridda.» A lu sèntiri chistu, si susèru tutti tri. Lu medicu affirrau ad Alì p' 'un lu fari scappari. Tràsinu ddà dintra, e tutti tri si cci jèttanu a lu coddu. Lu patri misi a fari: — «La figghia è mia! Tocca a mia!» Lu medicu: — «È mia; pirchì io cci sarvai la vita.» Lu Re: — «Veru ca io cci fici lu tradimentu; ma la mugghieri è mia; ed a mia tocca!» Pigghiàru ad Alì, e lu squartariaru.

Lu patri e lu medicu si pirsuaderu di la raggiuni. Lu Re vosi a tutti a Palazzu, e tinni 'na gran festa, pirchì avia truvatu la mugghieri, e si pigghiau lu patri e lu medicu comu parenti.

Iddi arristaru filici e cuntenti;

Nui semu ccà e nni munnamu li denti.

Palermo.


Text viewBook