Folk Tale

L'acula chi sona

AuthorGiuseppe Pitrè
Book TitleFiabe novelle e racconti popolari siciliani
Publication Date1870
LanguageSicilian
OriginItaly

.

'Na vota s'arriccunta ca cc'era un mircanti, ch'avieva tri filli màsculi; dunnicchì dissi lu granni: — «Jeu mi vaju scartiennu di li miei idèghi, e vollu la mia parti di beni, ca vollu jiri a fari 'na mircanzia.» Lu patri, adduluratu, cci dissi: — «E comu mi vuoi lassari!» Arrispusi lu fillu: — «Papà, jeu mi vollu divièrtiri a mà piaciri e nun sàcciu nenti.» Lu patri vidiennu ca nu puòttilu pirsuadiri, a stu fillu, s'ha chiamatu un capitanu di li so' bastimenti e cci l'ha raccumannatu; — «ca mè fillu, dici, jè di prima nisciuta.» Cci ha datu la parti di li soi beni, e stu picciottu ha partutu cu la grazia di Diu. Partíu e iju a Napuli. Subbitu cci hannu scattiatu li duganieri: — «Aviti a pagari la Dugana.» — «E unni si paga sta Dugana?» — «A Palazzu riali!» Lu picciuottu s'ha pillatu quattru piezzi di robba, e ha jutu a Palazzu riali. A lu purtuni di Palazzu riali truvò lu millesimu: Cu' 'nta un annu, un misi e un juornu trova mia filla, si la pillirà pi spusa; e cu' nu la trova, si cci divi dicapitari la vita.

Acchianatu a Palazzu riali: — «A piedi di Vostra Riali Maistà!» — «Ha' pagatu la tua Dugana?» cci dissi lu Re. — «L'haju pagatu, Riali Maistà; ma arrivannu a lu purtuni haju truvatu un millesimu, ca cu' 'nta un annu, un misi e un juornu trova a vostra filla, si la pillirà pi spusa. Ora jeu la vollu circari jeu a vostra filla.» — «Sì, cci dici lu Re; ma 'sàminati lu millesimu prima ca tu ti 'ntraduci 'nta chistu fattu.» — «Maistà, jeu lu millesimu mi l'haju 'saminatu beni, e mi vollu mettiri a la 'mprisa.» Lu Re vidiennu la sò ostinazioni, cci detti li chiavi e cci dissi: — «Divièrtiti!»

Stu giuvini furriau un annu, un misi e un juornu 'nta stu palazzu; arrivannu a lu tempu stabilitu s'ha prisintatu a lu Re: — «Maistà, la furtuna m'ha tradutu; si pi grazia mi vuliti aggraziari la vita, jeu su' cuntenti; masinnò ccà cc'è la mè pirsuna.» Lu Re, nun vulennulu aggraziari, tira la sua spata e cci ha tallatu la tiesta. Aviennu 'na campana di lignu 'nta lu saluni, ad ogni testa ch'iddu tallava cu stu vinculu di sta filla, l'attaccava a sta campana; e accussì fici cu stu poviru giuvini.

Lu mizzanu di li filli di lu mircanti ddoppu un annu dumanna 'n grazia a so patri di jiri a fari 'na mircanzia. Lu patri, scannaliatu di lu primu fillu, 'un vulieva; ma poi vidiennu ca lu fillu jera ostinatu, cci appi a dari la parti di li suoi beni, si chiamau n'àutru capitanu e cci arraccumannau stu fillu e l'ha fattu pàrtiri. Stu fillu pillau la via di lu fratellu. Li marinara di lu primu fratellu jèranu 'ncarciarati 'nta lu bastimientu; comu vìttiru bannera di lu sò patruni, hannu jittatu 'na varca 'n terra e cci hannu jutu a lu 'ncontru, e cci cuntàru ca lu fratellu avía jutu nni lu Re e 'un avía turnatu cchiù, e iddi avíanu arristatu ddà 'ncarciarati.

Trânnu a terra, scattìanu li duganieri di bel nuovamienti; e cci ordinaru di jiri a pagari a Palazzu riali la Dugana. Allura iddu pilla n'àutra puocu di robba; ha jutu a palazzu; ha vistu lu stissu millesimu, ha pagata la sua Dugana, e poi cci ha dittu a lu Re: — «Maistà, jeu vollu circari a vostra filla, e lu millesimu l'haju 'saminatu beni.» Lu Re cci ha datu li chiavi: — «Divièrtiti, fillu!»

Arrivannu all'annu, lu misi, e lu juornu, e nun truvannu la filla di lu Re, s'appi a prisintari a lu Re; lu Re ha trâtu la sua spata, e cu granni viulenza cci ha tallatu la testa, e puranchi l'ha jutu a situari 'nta la campana di lignu allatu a la testa di lu frati.

Ha pillatu lu fillu nicu: — «Papà, li miei fratelli hannu avutu la sua parti, e anchi jeu vollu la mia, ci vollu jiri a fari la mia mircanzia.» Lu patri si misi a chianciri prigannulu chi nun partissi; ma lu fillu nu nni vosi sèntiri nenti, e vosi pàrtiri. Lu patri cci detti tutti li suoi parti di li beni, e l'ha cunsignatu a n'àutru capitanu; e cci fu 'n'amara spartenza. Arrivannu ad àutu mari, scummolla un timpurali terribilissimu; comu scummullau stu timpurali, li straporta a 'na terra 'ncognita, e li va a 'nfurca 'mmenzu dui vazi. Lu Capitanu jetta l'àncuri e afferma lu bastimientu. Passannu un certu tiempu assirena sta timpiesta; affaccia lu patruni 'n capu di lu cupirtizzu di la bastimientu, e vitti unu scuollu a mari. — «Signuri Capitanu, affacciati, ca criju ca cci cc'è una caccia guardata; si tantu vi piaci, putemu jiri a divirtìrinni.» Subbitu s'hannu misu 'nta 'na varcuzza, e hannu jutu 'nta 'na grutta e truovanu du' gieganti. — «Vuliemu vìdiri lu curaggiu chi hannu chisti dui gieganti? dici lu Capitanu. Sparamu una scupittata a pavientu.» Comu jèttanu la scupittata, li dui gieganti si jittaru tutti dui a facci pir tierra. — «Capitanu, dicinu li marinara, chisti sunu mancia-maccarruna cu sicurizza; per cui putiemu 'ncugnari cu libirtà.» — «Vugàtri gieganti, chi cosa faciti?» cci dumanna lu fillu di lu mircanti. — «Zappamu terra d'oru.» — «E di sta terra d'oru si può aviri qualchi puocu?» — «Quantu vi nni piaci, e quantu vui nni vuliti.» Aviennu sta libirtà, si misiru a carriari tierra d'oru 'nta lu sò bastimientu. Lu mari assirinau e accussì s'hannu misu a lu sò viaggiu. Pi sua furtuna vannu a fannu la stissa strata di l'àutri dui fratelli. Arrivannu vicinu a li dui bastimienti di li dui fratelli, li marinara ca eranu carciarati cci jeru a lu 'ncontru, e cci cuntàru ca li soi fratelli si nn'hannu jutu pi jiri a pagari la Dugana, e nun hannu turnatu cchiù.

Scattìanu li duganieri, e l'obbliganu di jiri a pagari. Comu lu picciottu junci a lu Palazzu, leggi lu stissu millesimu, acchiana, paga, e, — discursu porta discursu —, cci fa a lu Re la stissa dumanna di li frati. Lu Re nun vulía accunsèntiri: ma lu picciuottu, ostinatu, si vosi mettiri a la 'mprisa.

Tuttu la juornu furriannu 'n cerca di la filla di lu Re, nu la potti truvari mai. Arrivannu a un anno e quinnici juorna, si cunfunníu li so' idèghi e si prisenta a lu Re: — «Maistà, vollu 'na grazia; mi sièntu accupatu, e vuollu pillari aria fuori la cità.» — «Avierti, fillu, ch'ha' sidici juorna di tiempu, e 'nta stu tiempu s'havi a finiri sta cosa.» S'ha misu 'nta la cità, e si metti a passiari. Cci 'ncugna 'na vecchia e lu 'ncuitau tantu ca iddu cci cuntau tuttu lu sò passaggiu. La vecchia cci dissi: — «Voscenza si nn'ha jiri ni li merìcili, e cci ha a fari una dimanna di fàricci 'n'àcula d'oru e d'argentu, granni quantu cci stà la sò pirsuna, cu sunetti e sinfunii, e cu dui chiova 'n testa, ca tuccannuli suonanu ca jè un piaciri; poi la càrrica e la fa passari sutta lu Palazzu riali, e lu Re fuorsi e senza fuorsi si la fa acchianari, e la Riggina la fa vìdiri a la Rigginotta» Subbitu lu picciuottu si fa fari sta bella àcula, e 'n tiempu vintiquattr'uri l'àcula fu fatta, ca jera 'na machina maistusa. Lesta chi fu, lu picciuottu va a pillari la miellu giuvintù di lu suo bastimientu, e l'ha adduttrinatu comu avievanu a purtari st'àcula. Quattru uomini di chisti s'hannu misu st'àcula supra li spalli, li gienti a filu di spata a guardari sta granni maravilla ca nun si nn'avieva vistu mai l'eguali. Lu Re comu la vitti la vosi acchianata susu; li marinara si facievanu appriari, ma poi cci l'acchianaru, e lu Re cci dietti un bellu cumplimientu. Cu sta gran maravilla si cuminciau a divièrtiri lu Re, la Riggina, e tutti chiddi di la Curti. Li marinara cci lassaru st'àcula a Palazzu Riali, e si nni jeru. La Riggina, ca la filla la vulía 'stremu beni, ha prigatu lu Re di fari vìdiri stu diliziu a la filla. Lu Re dissi sì, e s'ha pillatu una gran cuoffa, cci ha situatu un martieddu, 'na cazzuola e 'na martiddina, ed ha scinnutu nni lu suttirraniu unni cc'era la filla; e chiddu chi era dintra l'àcula, chi vidía tuttu lu caminu chi facieva. Scinnieru setti scali; grapièru setti quarti e poi cc'era 'na filora; lu Re cu 'na menza-canna misurau cinquanta canni, e truvau 'na grasta granni. Scinníu cu la Riggina ancora, sina chi arrivau unni jera la filla cu 'n'àutri vinticincu dunzelli tutti aguali a la Rigginotta ca nun si putieva distinguiri. Comu juncieru, cci ficiru sunari 'na bella sinfunia all'àcula. Ddoppu cci lassanu l'àcula ddà e si nn'acchiananu: e li picciotti tutta la notti si divirtieru assai. A lu filu d'agghiurnari la Rigginotta si la fa purtari a lu sò capizzu; la Rigginotta si curca e s'addurmisci. Lu picciuottu grapi lu sigretu di l'àcula e nesci, si spoglia e si curca cu la Rigginotta. Idda si rispilla; — Olà! grida, ma iddu cci attuppa la vucca e cci dici: — «Zittu, ca jeu haju travallatu tantu pri vèniri ccà nni tia. Si tu gridi m'arruini.» La Rigginotta capíu, e tutta la matinata si divirtieru. Quannu fu ura di spartìrisi l'unu di l'àutru, idda cci dissi: — «Vidi ca quannu mèo patri ti vidi arrivatu ccà, ti metti n'àutru binculu, e ti dici: — Ora quannu tu arrivi jusu, hai a distinguiri a mà filla 'mmenzu di vintiquattru dunzelli. Tu a primu cuorpu ti l'ha' jiri a 'bbrazzari e chissa t'arresta pi mulleri. — Vidi ca tutti vinticincu aviemu li scuocchi 'n testa tutti d'un culuri; jeu l'haju di n'àutru culuri. Nu sballari, sai! altrimenti mi pierdi.» Cu st'accuordu, spuntau lu Suli. La Rigginotta vosi lu cafè e la culazioni bella accumpagnata, pirchì jera stanca di la notti. Manciau la Rigginotta cu la picciuotta, e puoi iddu si 'nchiuìju 'nta l'àcula, e idda cuntinuau a falla sunari, ed era un triunfu. Lu 'nnumani lu patri scinníu a vìdiri la filla, e fàricci acchianari l'àcula. Si nn'acchianau; li quattru marinara si jeru a pillari l'àcula, e si la purtaru, tutti cuntenti ca 'nta l'àcula nun cc'era nuddu sdisàggiu. Appena sghimmàru di Palazzu riali, curreru pi la sò putía, ficiru a muddicalli a muddicalli l'àcula, l'arricamparu, e la jeru a jittari a mari. Lu picciuottu ha fattu turnari sti marinara a buordu, e iddu s'ha prisintatu a piedi di sò Maistà tuttu malincunusu. Sò Maistà cci dici: — «Ebbeni, bellu giuvini, puocu su' li vostri juorni: pinsàticci.» — «È nenti, Maistà: ora ciercu 'n'âtra vota; jeu criju ca sugnu a locu d'eternità; ma prima di muòriri; jeu vuollu fari un tastu pi tutti li mura e li 'ncantuneri di lu Palazzu.» — «Sì, fllu miu, pìllati tutta la libirtà chi vuoi.»

E lu picciuottu ha misu a girari tuttu lu Palazzu, e tantu tastiau, fina ca arrivau unni iddu sapía lu sigretu. Senti tubbiari unni cc'era lu tuonu, e lu vosi vìdiri. Lu Re s'accurava; ma lu picciuottu cci dissi: — «Vui chianciti lu muru, Maistà; ma jeu haju a pinsari pi la mia vita.» Sfunnau, e vitti una porta, trova la scala, e scinni e scinni; e ammàtula lu Re dicía: — «Bada ca dduocu truovi un liuni!» Iddu vosi scìnniri sempri. Arrivannu a la filora, si pilla la menza-canna, e, finta ca jucava, misurò li cinquanta canni di tirrenu. A li cinquanta canni, truvò la grasta; la spinci. Lu Re grida: — «Nun mi la guastari sta grasta!» ma iddu tirau avanti. Lu Re cci dissi: — «Gora tu ha' truvatu a mè filla; ma cc'è ancora 'n'âtra cosa; mè filla è 'mmienzu vintiquattru dunzelli; si tu nun la conusci 'mmienzu a tutti a la prima affacciata, tu cci pierdi la vita.» Si prisièntanu vinticincu dunzelli, tutti vistuti aguali. Iddu guarda la scuocca di n'àutru culuri, e si jetta e si l'abbrazza. Accussì la 'nzirtau. Acchianau susu; lu picciuottu ha fattu vèniri a sò patri, e davanti d'iddu s'ha maritatu a la Rigginotta.

Iddi arristaru filici e cuntenti

E nui senza aviri nenti.

Geraci-Siculo.


Text viewBook